Kur'ân'da Takva - Hidayet İlişkisi

[melek]

Kur'ân'da Takva - Hidayet İlişkisi

Kur’an’ın en uzun suresi olan Bakara suresinin ikinci ayetinde: ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ “Kendisinde hiçbir şüphe olmayan bu kitap muttakiler için hidayet rehberidir, onlara doğru yolu gösterip hidayete erdirir” buyrulmuştur.
Burada akla iki soru geliyor:

1) Muttaki demek, zaten doğru yolu bulmuş, hidayete ermiş kimse demektir. Hidayete ermiş kimseleri hidayete erdirir denilmesinin bir anlamı, bir yararı var mı?

2) Kur’an sadece muttakiler için mi hidayet rehberi, diğer insanlara doğru yolu göstermez mi? Niçin hidayet sadece muttakilere tahsis edilmiştir?

Birinci soruya iki şekilde cevap verilebilir:

1) “Muttakileri hidayete erdirir” demek, onları hidayette devamlı ve sabit kılar, demektir. Arap edebiyatında bu tür kullanımlar vardır. Mesela değerli ve saygın bir kimseye:

“Allah seni aziz ve saygın kılsın” denir ki bununla Allah’tan o kimsede var olan iyilik halinin sabit kalması ve devam etmesi istenmiş olur. Tıpkı Fatiha suresindeki:

“Bizi doğru yola ulaştır,” kavli gibi ki, manası “bizi doğru yolda daim ve sabit kıl”1 demektir.

2) İkinci izah şekli ise, henüz takva sahibi değil ama ileride olacak demektir. İşte ileride olacak durumu itibar edilerek/nazar-ı dikkate alınarak ‘muttakîn’ denilmiştir.

Buna mecaz-ı Mürsel denir, alakası da itibâr-ı mâ se-yekûn’dur. Bunun misali Kur’an-ı kerimde çoktur. Mesela Yûsuf suresindeki: “Kendimi rüyamda şarap sıkarken görüyorum”2 ifadesinin manası; “Kendimi şarap yapmak için üzüm sıkarken görüyorum” demektir ki, üzümün sonraki hali itibar edilmiş, nazar-ı dikkate alınmıştır.3

Allah’ın onları “takva sahipleri” olarak isimlendirmesi de onların ilerideki durumları dikkate alınarak olmuştur.
İkinci soruya da şöyle cevap vermek mümkündür:

Kur’an bütün insanlar için hidayet rehberidir, bütün insanlara doğru yolu gösterir. Hak ve hakikati öğretir. Kur’an’ın bu özelliği nazarı dikkate alınarak Bakara suresinin 185’inci ayetinde “Hüden linnâs: Bütün insanlar için hidayet rehberi” olduğu belirtilmiştir. Ancak, insanlar içerisinde Kur’an’ın hidayetinden en çok yararlananlar, ondaki ilahi mesajlara en iyi kulak verenler takva sahipleri olduğu için ayette buna dikkatimiz çekilmiştir.

Aslında Kur’an-ı kerimde Kur’an’ın bütün insanlar için hidayet rehberi olduğunu ifade eden ayet vardır4.

Müminler için hidayet rehberi olduğunu belirten ayetler vardır5,

Müslümanlar için6, âlemler için7, muhsinler için 8, ülül-elbâb için9, kesin olarak inanan toplum için10 ve nihayet muttakiler için hidayet rehberi olduğunu belirten ayetler vardır ve bunlardan hiçbiri diğeriyle çelişir değildir. Asıl itibariyle Kur’an-ı Kerim bütün insanlara ve hatta bütün âlemlere hidayet rehberi olarak gönderilmiş, ancak insanlar içerisinde onun rehberliğinden en çok yararlanalar ülül-elbâb/ temiz akıl sahipleri, müminler, muhsinler, muttakiler olduğu için bunlar özellikle zikredilmişlerdir.

Mesela Al-i İmran suresinin 138’inci ayetinde: “Kur’an insanlara bir açıklama, takva sahipleri/ Allah’ın emirlerine muhalefet etmekten sakınanlar için de bir hidayet ve öğüttür” buyrularak, Kur’an’ın genel olarak insanlar için, özel olarak da takva sahipleri için bir beyan, hidayet/ yol gösterici ve öğüt olduğu belirtilmiştir.

Yûnus suresinin 57’inci ayetinde ise: “Ey insanlar! Rabbinizden size bir öğüt gelmiştir. O, kalplerde bulunan hastalıklar için bir şifa, müminler için bir rahmet ve doğru yolu gösteren bir rehberdir” buyrularak bütün insanlara seslenilmekte, ancak onun öğüt ve rehberliğinden yararlanabilmek için ona iman etmiş olmanın gereğine işaret edilmektedir.

Evet, Kur’an-ı Kerim bir hidayet kitabıdır, bir irşad kitabıdır, bunda hiç şüphe yoktur ve bu husus önemine binaen çeşitli ayetlerde tekrar edilmiştir:

“Gerçekten bu Kur’an, insanları en doğru yola iletir. Yararlı işler yapan müminlere, kendileri için büyük bir mükafat olduğunu müjdeler.” (İsra, 17/9)

“Bu kitabı sana her şeyin açık bir beyanı, doğru yolu gösteren bir rehber, bir rahmet ve Müslümanlar için bir müjde olarak indirdik.” (Nahl, 16/89)

Kur’an’ın bir hidayet kitabı olduğunda şek ve şüphe yoktur. Ama mühim olan bizim onun hidayetinden yararlanıp doğru yolda olmamızdır. Acaba biz gerçekten Kur’an’ın hidayetinden yararlanıyor muyuz? Yararlanıyorsak, bu gayet güzel bir şey. Zaten bizden istenilen de budur. Şayet yararlanamıyorsak, onun hidayetinden yararlanabilmek için neler yapmalıyız? Kur’an’ın hidayetinden yararlanabilmemiz için söylenecek şeyler çok. Özet olarak şunları diyebiliriz:

Kur’an’ın hidayetinden yararlanabilmek için her şeyden önce onun Allah kelamı olduğuna, bizlere doğru yolu göstermek, hakkı ve hakikati öğretmek için gönderildiğine inanmalıyız. Onun Allah kelamı olduğuna inanmayan, onun rehberliğinden, yol göstericiliğinden gerektiği şekilde yararlanamaz.

Kur’an’ı veya mealini sıradan bir kitabı, mesela bir romanı okur gibi değil, onun mukaddes bir metin olduğunu kabul ederek dikkatlice okumalıyız, mana ve hikmetlerini anlamaya çalışmalıyız, üzerinde derin derin düşünmeliyiz.

Kur’an’ı okurken kendi peşin fikirlerimizi, ön yargılarımızı terk etmeliyiz, Kur’an’ın evrensel mesajına kulak vermeliyiz, onun ne dediğini, bizden ne istediğini anlamaya çalışmalıyız.

Onun için de Kur’an’ı diğer kitaplar gibi, bir defa okumakla yetinmemeliyiz, defalarca okumalıyız. O zaman kalbimize daha önce okuduğumuzda doğmayan yeni manaların doğduğunu, ufkumuzun biraz daha açıldığını, kalbimizin huzura kavuştuğunu görürüz.

Kur’an’ın hidayetinden yararlanabilmek için bütün bunları yapmak da yeterli değildir. Okuyup öğrendiklerimizi tatbik etmeye, hayatımıza uygulamaya çalışmalıyız. Zaten yüce kitabımız Kur’an da bunun için indirilmiştir, asıl hedefi de budur.

-------------------------------------------------------------------------------------

Dipnotlar:

1) Zemahşeri, Keşşaf, I, ; Nesefî, Medârik, I,

2) Yûsuf, 12/36

3) el-Belâgatü’l-vâdıha, s. 109-110

4) Bakara, 2/185

5) Bakara, 2/97; A’râf, 7/52, 203; Yûnus, 10/57; Yûsuf, 12/111; Nahl, 16/64; Neml, 27/2, 77; Fussilet, 41/44.

6) Nahl, 16/89, 102

7) Âl-i İmrân, 3/91

Lokmân, 31/3

9) Mü’min, 40/54

10) Câsiye, 45/20