Çocuklarla İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar 1

[fanidunya]

Çocuklarla İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar  1

“İnsanlar konuşa konuşa anlaşırlar” atasözü, iletişimin önemini vurgular.İletişim”Karşımızdaki kişilerle çok yönlü bir mesaj alışverişidir. İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için karşılıklı yaptıkları bilgi alışverişine iletişim“denir. İletişimde önemli olan bilgi alışverişinin karşılıklı olmasıdır. Anne baba çocuklarına, amirler memurlarına, öğretmenler öğrencilerine sadece emir veriyor ve tepkilerini dikkate almıyorsa, bu iletişim değildir! Bu durum tek yönlü olduğu için sadece bilgi vermek olarak değerlendirilir. İnsanların birbirleriyle iletişim içinde olmalarının gayesi, bazı temel ihtiyaçları gidermektir.

İletişimin sadece dil ile olmadığı aşikar bir durumdur. Hatta dilden daha evvel davranışların etkili olduğu kabul edilmelidir. Ziya Paşa’nın şu güzel ifadesi olayı özetlemeye yetmektedir:“Ayinesi iştir kişinin, lafa bakılmaz”İslam terminolojisinde biz buna “hal ile tebliğ” diyoruz.

Vahyi bizlere ulaştıran, tebliğ eden elçiler (Allah’ın selamı onların üzerine olsun),aynı zamanda vahyin ilk muhatapları ve uygulayıcıları olmuşlardır. Yaşamadıkları bir hayatı anlatmamışlar, anlatmadıkları bir şeyden de hesaba çekileceğimizi beyan etmemişlerdir. Hülasa, yaşayarak örnek olmuşlar, yaşadıklarını de en güzel şekilde tebliğ etmişlerdir.

Bu bölümde etkili bir iletişim için nelere dikkat etmeliyiz, bunu üzerinde durmaya gayret edeceğiz.

A.Güzel Örnek Ya Da Model Şahsiyet:

Anne baba ve eğitimciler, hangi yaşta olursa olsun çocuklar için model teşkil etmektedir. Sevgi ve saygıya dayalı bir ilişki içerisinde olan ebeveynlerin ve eğitimcilerin çocukları ve öğrencileri de sağlıklı iletişim ve ilişkiler kurmayı öğrenecektir. Eğitim ve iletişim safhasında model şahsiyetin, çocuk psikolojisi üzerinde büyük tesiri vardır. Çünkü çocuk genellikle ana baba ve öğretmenini taklit eder. Eğitimciler ve anne babalar, bilgi ve öğretim yöntemleri konusunda yeterli olmalıdır. Ancak tek başına “bilgi deposu” olmak kesinlikle yeterli değildir. Anlattıklarını ve anlatacaklarını önce kendisi yaşamaya gayret etmelidir. Hal ile tebliğ dediğimiz olayı gerçekleştirmelidir.”Önce hal sonra kal.” Özellikle günümüzde eğitimde asıl problem “Model şahsiyet” eksikliğidir.Çocuklar öncelikle görerek öğrenirler.Yani örnek edinirler.”

Anne baba ve eğitimciler; çalışkanlığı, temizliği, sabrı, fedakârlığı, hoşgörüsü, başkaları ile olan ilişkilerindeki tutumları vb. yani kısaca ahlakı ile numune olmalıdır. Zararlı alışkanlıkları yapan, kitapokumayan, kendini yenilemeyen ve geliştirme gayreti içinde olmayan, anne ve babaların ve eğitimcilerin çocuklara söyleyebileceği çok şey yoktur ve örnek olabileceğini düşünmek muhaldir. Hatta “…Ana babası çocuğu yahudî, mecusi veya hıristiyan yapar“ hadi­sinden, onların bu hususta en etkili faktör oldukları anlaşılmaktadır. Bu yüzden Allah’ın Rasûlü, çocuklara muamele esnasında ana babanın, doğruluk ahlâkı konusunda güzel örnek olmalarını teşvik etmiştir.

Ebû Hüreyre’den (r.a) rivayet edildiğine göre Rasulullah (SAV) şöyle buyurmuştur:

“Kim bir çocuğa, gel sana birşey vereceğim der de sonra vermezse, bu yaptığı bir yalandır.”

Abdullah b. Âmir anlatıyor: Birgün beni anam çağırdı. Rasulullah (SAV)da evimizde oturuyordu. Anam:

“Gel de sana birşey vereyim!” dedi. Rasulullah (SAV)anama:

“Ona ne vermeyi düşünmüştün? ” diye sorunca, anam:

“Ona bir hurma vermek istemiştim, ” cevabını verdi. Bunun üzerine Rasulullah (SAV):

“Bil ki, eğer sen ona birşey vermeseydin, sana bir yalan günahı yazılırdı, “ buyurdu.

Çocuklar, büyüklerin tavır ve davranışlarını yakından izlemek suretiyle onları taklit ederler. Mesela, ana babalarının doğru ve dürüst olduklarını gören çocuklar, aynı ahlâkî yapı ve olgunluk içinde büyüyüp gelişeceklerdir.

Daha önce de örnek olarak verildiği üzere, daha bir çocuk olan Abdullah b. Abbas önünde gece namazı kılan yüce Rasûlü gördüğünde hemen onu taklit etmeye başlamıştır. Kendisi anlatıyor: Bir gece tey­zem Meymûne’nin yanında kalmıştım. Gece bir ara Rasulullah (SAV)kalkarak asılı bulunan su tulumundan çabucak bir abdest aldı ve sonra namaza durdu. Ben de derhal kalkarak O’nun gibi abdest aldım. Sonra yanına gelerek soluna durdum. Hemen beni sağ tarafına aldı. Sonra Allah’ın dilediği kadar namaz kıldı.

Burada açıkça belirtildiği gibi, çocuk gördüğü şekilde abdest almış ve sonra model aldığı şahısla birlikte namaza durmuştur, işte güzel örnek çocukta bu kadar etkili olmaktadır.

Ana babanın güzel örnek olmaları durumunda çocuk, onların söz ve hareketlerini kontrol ve denetime tabi tutacak, neden ve nasıl soru­suna cevap isteyecektir. Bu aşamada çocuğa verilecek cevap hayırlı olursa sonuç da hayırlı olacak ve onun üzerinde olumlu iz bırakacaktır. İşte henüz bir çocuk olan Ebû Bekre’nin oğlu Abdullah… Babasının yaptığı duâları dikkatle takip ediyor ve mahiyetini sorması üzerine ba­bası ona delil ve mesnedini söylüyordu. Abdullah anlatıyor: Dedim ki babama:

“Babacığım, her sabah senin “Allah’ım! Kulağıma sıhhat ve afiyet ver, Allah’ım! Gözüme sıhhat ve afiyet ver. Senden başka ilah yoktur!” dediğini işitiyor ve bunu sabah-akşam üçer defa tekrarladığını görüyorum!” Bunun üzerine babam:

“Yavrucuğum! Ben Rasulullah’ın (SAV)bu şekilde duâ yaptığını duydum. Onun sünnetini tatbik etmeyi ben seviyorum, ” cevabını verdi.

O halde ana baba, Allah ve Rasûlünün emir ve tavsiyelerini haya­ta geçirmek suretiyle güçleri nisbetinde bunları arttırmak durumun­dadır. Çocukların onlardan beklentisi budur. Çünkü onlar ana baba­larını sabah-akşam her zaman sürekli kontrol altında tutmaktadır. Böyle olunca, bilinçli veya bilinçsiz çocuğun algılama gücü, bizim nor­malde zannettiğimizin çok daha üstündedir. Oysa biz ona, kavramayan-anlamayan küçük bir varlık gözüyle bakıyoruz.

Temel düsturumuz şu olmalıdır:”Ahlak öğretmekten ziyade, yaşanır!”

aile (3)

B. Çocuğu Yönlendirmek İçin Uygun Zaman Gözlemek:

İletişim sadece, konuşmak değildir.”Neyi, nezaman, nerede, nasıl söyleyeceğini bilmektir.”Çocuklarını arzu ettikleri istikamete yönlendirmek isteyen ana baba, bunun için uygun bir zaman kollamalıdır. Yapılan nasihatin mey­vesini vermesi hususunda bu, önemli ve aktif rol oynar. Çocuğu etkile­yecek uygun bir zamanın seçilmesi, eğitim faaliyetini kolaylaştırır ve meşakkatini azaltır. Çünkü akıl ve zihin bazen açık olmaz ve yapılan nasihat karşısında kayıtsız kalır, işte ana baba nasihat için mümkün olduğu kadar çocuğun kalp, akıl ve zihin itibariyle müsait olduğu za­manı yakalayabilirlerde, eğitim işinde büyük bir başarı göstermiş ola­caklardır.

Çocuk eğitiminde söz konusu başarıyı gerçekleştirebilmek için, uy­gun zamanın gözlenmesi konusunda Rasulullah’ın (SAV) çok dikkatli olduğunu görmekteyiz. O, bu hususta önümüze üç uygun zaman veya mekân koymuştur:

1. Gezinti, yol ve binit:

İbn Abbâs başta olmak üzere bazı sahabelerin “Birgün ben Rasulullah’ın (SAV)arkasında idim. O bana “Yavrum…” diyerek başlarından geçen hadiseyi anlatması, bu nebevi talimatın yolda yaya yürürken veya binek üzerinde giderken yapıldığını göstermektedir. Böyle bir ifade tarzı ve talimat, belli bir odada değil, açık havada çocuk psikolojisinin algılamaya daha müsait ve öğütleri benimsemeye daha yatkın olduğu mekândasöz konusu edilebilir.

Şu rivayet, talimatın binek üzerinde verildiğini desteklemektedir: İbn Abbâs anlatıyor: Rasulullah’a (SAV)bir katır hediye edilmişti. Onu Kisrâ hediye etmişti. Bir gün Peygamber (s.a.v.), kıldan örülmüş bir iple/yularla ona bindi. Sonra beni arkasına aldı. Bir süre beni götürdükten sonra bana yönelerek:

“Yavrum, ” dedi. Ben:

“Buyur, ya Rasulullah! ” dedim. O:

“Allah’ı gözet ki O da seni gözetsin, ” buyurdu. Rasulullah’ın (SAV)bezen yolda, saklamak üzere çocuğa sır ver­diği de olmuştur. Şüphesiz bu, o vakitte çocuğun algılama gücünün faz­la olması ile izah edilebilir.

2. Yemek vakti:

Yemek vaktinde çocuk, huy ve tabiatına göre hareket etmeye çalışır. Yemek iştahı karşısında zayıf kalarak adap ve görgü kural­larına aykırı davranışta bulunabilir. Yemek esnasında ana baba de­vamlı çocukla beraber oturmaz ve yanlışlarını düzeltmezse, çocuk ilerde insanı nefret ettiren kötü alışkanlıkların pençesinden kurtulamaz. Yemek yerken çocukla beraber oturmamakla ana baba, eğitim açısından uygun bir zamanı kaybetmiş olur. Büyük önder Peygamber (s.a.v.) çocuklarla beraber yemek yemiş, onları seyretmiş, onların akıl ve ruh dünyalarını harekete geçirecek şekilde canlı bir üslupla yanlışlarını düzeltmiştir.

Ömer b. Ebî Seleme anlatıyor: Ben, Rasulullah’ın (SAV)eğitim ve gözetimi altında henüz bir çocuktum. Elim yemek kabının içinde dolaşıyordu. Bunun üzerine bana:

“Ey çocuk! Besmele çek, sağ elinle ve önünden ye!” buyurdu. Artık ondan sonra ben hep öyle yedim.

Sahabe nesli, yanlarına çocuklarını alarak özellikle Rasulullah’ın (SAV)bulunduğu ziyafet ve düğün yemeklerine iştirak ederdi. Oralar­da çocuklar genel adap ve faydalı bilgiler öğrenirler ve böylece yavaş yavaş olgunlaşırlardı.

3. Hastalık vakti:

Hastalık hali, katı yürekli yaşlıları yumuşatır ve kalplerini rikk­ate yetirir. Kalpleri devamlı yumuşak ve yufka yürekli çocukların has­talık halini artık siz düşünün! Çocuk hastalandığı zaman, amelî hattâ itikadî hatalarının düzeltilmesini kolaylaştıracak iki önemli seciyeyi aynı anda taşımış olur. İki seciyeden birisi çocukluk fıtratı, diğeri ise hastalık esnasındaki ruh ve kalbin rikkatidir. Bu nazik zamanın değerlendirilmesi konusunda Rasulullah (SAV)bize rehberlik etmiş, hasta Yahudi bir çocuğu ziyaret ederek onu İslâm’a davet etmiştir. Gerçekten bu ziyaret o çocuğa aydınlık yolu açan bir anahtar olmuştu. Enes (r.a) anlatıyor: Rasulullah’a (SAV) hizmet eden Yahudi bir çocuk vardı. Derken birgün hastalandı. Ziyaret etmek üzere Peygamber (s.a.v.) ona gitti. Başucunda oturan Rasulullah (SAV)ona:

“Müslüman ol! “ dedi. Çocuk hemen yanındaki babasına baktı ve babası:

“Ebû’l-Kâsım’a itaat et!” dedi. Çocuk derhal İslâm’ı kabul etti. Peygamber (SAV) de çıkarken:

“Onu ateşten kurtaran Allah’a hamdolsun! ” diyordu.

Görüldüğü üzere Rasulullah (SAV) kendisine hizmet eden çocuğu hemen İslâm’a davet etmemiş, bunun için uygun zaman gözlemiş ve nihayet ziyaretine giderek ona İslâm’ı telkin etmiştir. Bugün de Müslümanlar olarak, Rasulullah’ın (SAV) davet metodunu uygula­mak; semeresini görebilmek için sabır ve yumuşaklıkla uygun zaman, mekân ve ortam gözleyerek iman tohumunu atmak durumundayız.

Üç madde halinde sıraladığımız söz konusu uygun zaman, mekân ve ortamın dışında, çocukları için ana babanın münasip gördüğü başka platform ve şartlar da değerlendirilmelidir.

C. Çocuklar Arasında Âdil Davranmak:

Herşeyin istedikleri gibi olabilmesi için ana babanın dikkat etmesi gereken esaslardan birisi de, çocuklar arasında âdil ve eşit muamelede bulunmaktır. Çünkü çocukların iyilik ve tâata süratle yönelmelerinde ana babanın büyük tesiri olduğu gibi, yanlış davranmaları sonucu çocukların huysuz yetişmelerine de sebep olabilirler. Bu hususta şu ka­darını bilmek yeterlidir: Çocuğun, ana veya babasının kardeşine daha çok ilgi ve ihtimam gösterdiğinin farkına varması -Allah göstermesin- kendisinde artık, ana babanın önüne geçemeyeceği bir hırçınlık ve bir kıskançlık meydana getirecektir. İşte Hz. Yûsuf’un kardeşleri… Onlar, babalarının Yûsuf ‘u daha çok sevdiğini hissedince, onun yanlış yaptığını söylediler: “Onlar dediler ki: Yûsuf ile kardeşi (Bünyamin) babamıza bizden daha sevgilidir. Halbuki biz kalabalık bir topluluğuz. Gerçekten babamız apaçık bir yanlışlık içindedir.”

Bu kanaatleri neticesinde onlar, babalık ve kardeşlik hukukunu çiğneyerek onlar hakkında çirkin bir eyleme teşebbüs ettiler: “Yûsuf’u öldürün veya onu bir yere atın ki babanızın teveccüh ve sevgisi yalnız size kalsın! Ondan sonra da (tevbe ederek) sâlih insanlar olursunuz! İçlerinden biri: Yûsuf’u öldürmeyin, eğer mutlaka yapacaksanız onu kuyunun dibine atın da geçen kervanlardan birisi onu alsın, dedi.” İşte onlar, henüz buluğa ermemiş küçük kardeşlerine bu şekilde bir komplo kurmuşlardı. Bu olayda, Yûsuf’un tek suçu (!), babasının onu diğer kardeşlerinden daha çok sevmesiydi. Sonunda işte bilinen kıskançlık, tuzak ve komplo meydana geldi. İşte bundan dolayı ana baba, çocuklarına yaptıkları her bağışta, onlara karşı takındıkları her tavırda, maddi-manevi olarak eşitlik ve adalet ölçülerine göre hareket etmek durumundadır. Bu konuda Peygamber’in (s.a.v.) uyarıcı nitelikte açık beyanları bulunmaktadır.

Numan b. Beşîr (r.a) anlatıyor: Babam beni Rasulullah’a (SAV)götürerek:

“Ben şu oğluma bir kölemi bağışladım, ” dedi. Rasulullah (SAV)

“Her çocuğuna aynı bağışı yaptın mı? ” diye sordu. Babam:

“Hayır, cevabım verince, ” Rasulullah (SAV):

“Beni zulüm ve adaletsizliğe şahit tutma! İyilik konusunda çocuklarının sana eşit ve âdil davranmalarına sevinmez misin? ” dedi. Babam:

“Evet, orası öyle! ” cevabını verdi. Bunun üzerine Rasulullah (SAV):

“O halde olmaz, ” buyurdu.

Bu hadis üzerine Abdulğanî Nâblusî şu açıklamayı yapmaktadır: “Bu ve benzeri hadisler, çocuklar arasında eşit ve âdil davranmamanın haram olduğunu gösterir. Onlar arasında fark gözetmek, düşmanlık, kin ve buğuz doğurur, sıla-i rahmin inkıtaa uğramasına sebep olur.”

Çocuklar arasında adaleti gözetme hattâ onları öpme konusunda selef-i sâlih büyük bir hassasiyet göstermiş, kız-oğlan ayırımı yapma­dan hepsine eşit davranma hususunda Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sözlerini hayata geçirerek pratize etmişlerdir.

Enes (r.a) anlatıyor: Bir adam Peygamber ile beraber oturuyordu. Derken adamın küçük oğlu geldi. Adam onu öptü ve kucağına oturttu. Sonra adamın küçük kızı geldi. Onu da alarak yanına oturttu. Bunun üzerine Rasulullah (SAV):

“Sen kız çocuğu ile oğlan arasında adaleti gözetmedin!” buyurdu.

Tavus diyor ki: “Yanmış bir simitle de olsa çocuklar arasında eşitsizlik caiz değildir. ”

Urve, Mücahid ve Îbnu’l-Mübarek gibi büyük alimlerden da aynı manada sözler nakledilmiştir. Acaba yeryüzünde hangi eğitim sis­temi çocuklar arasında bu ölçüde adalet ve eşitliğe dikkat edebilir? Bu, ancak nübüvvet nurunun aydınlattığı eğitim nizamında mümkündür.

Çok defa çocuklar arasında anlaşmazlık ve kavga olur. Böyle du­rumlarda aralarını ayırmak, haklı ve haksızı ortaya çıkarmak ve bunu yaparken de adalet ve eşitlik esaslarına riâyet etmek gerekir. Rasulullah (SAV)kavga etmekte olan iki çocuğun arasını ayırmış, on­ların yanlışlarını düzeltmiş ve büyükleri her halükarda zulmü bertaraf etmeye çağırmıştır. Çünkü zulüm ortadan kaldırıldığında yerine adalet gelir.

Câbir b. Abdillah (r.a) anlatıyor: Biri muhacirlerden, diğeri (Medine’nin yerli halkı) ensardan iki çocuk kavga etmişti. Bunun üzerine muhacir çocuk veya muhacirler:

“Yetişin ey muhacirler! ” diye, Ensarî çocuk da:

“Yetişin ey ensar! ” diye bağırdı. Derken Rasulullah (SAV)çıkarak:

“Ne bu cahiliyye insanlarının dâvası? ” diye sordu. Sahabe:

“Hayır, bir şey yok, ya Rasûlullah! Yalnız iki çocuk kavga etmiş, biri ötekinin kıçına vurmuştu, ” dediler. Rasulullah (SAV):

“O halde birşey yok. Kişi, zalim olsun mazlum olsun kardeşine yardım etsin. Eğer zalim ise onu engellesin. Çünkü bu onun için bir yardımdır. Şayet mazlum ise, ona destek ve yardımda bulunsun! ” buyur­du.

Kavga yapmakta olan çocukları ayırmak, bir adalet gereğidir. Çünkü bu durumda zalim ve mazlum olan ortaya çıkar. Bundan dolayı meşhur hadis âlimi Tirmizî diyor ki: “Ben, Ahmed b. Hanbel’in kavga yapmakta olan mektep çocuklarına uğradığını ve onların arasını ayırdığını gördüm.

Bu konuyu bitirirken, adaletle davranan ana baba ve eğitimcileri müjdeleyen bir hadisi hatırlatmak istiyoruz. Böylece, dünyadaki seme­resinin yanısıra ahirette verilecek mükâfat da görülmüş olacaktır.

Abdullah b. Amr’dan (r.a.), rivayet edildiğine göre Rasulullah (SAV)şöyle buyurmuştur:

“Şüphesiz adaletle hareket edenler, Allah nezdinde nurdan minberler üzerinde olacaklardır. Bunlar, hükümlerinde ve aile fertleri ile mütevellisi oldukları kim­seler hakkında âdil davrananlardır”

Çocuklardan birisini diğerine üstün tutmak ne zaman caiz olur? Ana baba için önemi olan bu suale verilecek cevap şudur: “İmam Ahmed b. Hanbel, zaruri bir sebep olmadıkça çocuklardan birisini diğerine üstün tutmayı haram saymıştır. Zaruri bir sebep ve gerekçenin olması halinde ise buna bir mani yoktur.

Hanbelî fukahasından İbn Kudâmediyor ki: Fakirlik, yata­lak/kronik hastalık, körlük, aile nüfusunun kalabalık olması, ilimle meşgul olmak gibi normal sebeplerle, çocuklardan birine özel muamele yapılarak ona fazla bağışta bulunmak caizdir. Aynı şekilde İslâm’ın amel ve ahlâkından uzak olan ve aldığını gayr-i meşru yollarda harcay­acak olan bir çocuğa bağış konusunda ambargo uygulamak (kısıtlama getirmek) da söz konusudur. Bütün bunların yapılabileceği hususunda, Ahmed b. Hanbel’den rivayetler bulunmaktadır. O, zaruri bir ihtiyaçtan dolayı bağışta farklı muamele yapılmasında bir sakınca görmediğini fa­kat böyle bir mazeret yokken ayırım yapılmasını kerih gördüğünü ifade etmektedir.”

D. Çocukların Hukukunu Dikkate Almak:

Kuşkusuz çocuğa hakkını vermek ve hakkı ondan kabul etmek, onun ruhunda hayata doğru olumlu bir duygu ve şuur meydana getirir. Bu münasebetle çocuk, hayatın karşılıklı alış-verişten ibaret olduğunu öğrenir. Ayrıca çocuk sosyal ilişkilerde, karşısında hak-hukuk gözeten iyi bir örnek görmekle hak ve doğruya boyun eğme alışkanlığı kazanır. Böylece hak ve adalet duygusuyla yetişen bir çocuğun güç ve cesareti artar, kendini ispatlama ve hakkını arama konusunda müstakil bir şahsiyet olarak varlık gösterir. Aksi halde çocuk, olup bitenleri içine atar ve psikolojik zaafa uğrar, işte bu yüzden Rasulullah (SAV)yudum­ladığı suyu sol tarafında bulunan yaşlıya vermek için sağ yanında otu­ran çocuktan hakkından vazgeçmesi için izin istemişti. Fakat çocuk, Rasulullah’ın (SAV)artığı konusunda hiçbir kimseyi kesinlikle kendi­sine tercih etmeyeceğini söyleyince, Rasulullah (SAV)’ın hakkından fay­dalanmak üzere su kabını çocuğa vermişti.

Sehl b. Sa’d (r.a.), anlatıyor: Rasulullah’a (SAV) bir içecek getiril­mişti, o da ondan içti. Sağında bir çocuk solunda da yaşlılar bulunuyor­du. Rasulullah (SAV)çocuğa:

“Bunlara vermeme bana müsaade eder misin? ” dedi. Çocuk:

“Hayır, vallahi ya Rasûlullah! Senden gelen nasibime hiçbir kim­seyi tercih edemem! ” dedi. Bunun üzerine Rasulullah (SAV) suyu ona verdi.

Zaman zaman çocukları Allah’ın elçisine maruzatınıarz ederler, o da kabul ederdi. Mesela, Uhud savaşından önce bir çocuk “Yâ Rasûlullah! Sen amcamın oğlunu savaşa kabul ettin, oysa beni küçük gördün ve almadın. Güreş tutuşacak olsak ben onu yıkarım!” diyerek durumunu arzedince, Rasulullah (SAV) hemen önünde güreş yapma­larına izin vermiş, gerçekten de çocuk amcasının oğlunu yıkarak İslam ordusunda Müslüman asker olma hakkını elde etmişti. Yeryüzünde Rasulullah’tan (SAV) daha çok orduya sahip bir komutan ve ondan daha üstün bir şahsiyet yoktur. Bu büyüklüğüne rağmen o, küçük çocuğun dilekçesini kabul etmiş ve hakkını vermiştir. Bu örnek davranışıyla o bize, hiç gurur ve kibre kapılmadan çocukların hukukunu gözetmemiz ve maruzatını kabul etmemiz gerektiğini öğretmiştir. Hal böyle iken, çocukların meşru ve makul haklarını kabul etmekten kaçan, onlara karşı hile ve çifte standart uygulayan büyüklere neden böyle yaptıklarını sormalıyız? Aşağıdaki hadisi bu tipler için ithaf ediyoruz:

İbn Mes’ud (r.a.), diyor ki: Rasulullah’a (SAV):

“Yâ Rasûlullah! Bana birkaç faydalı ve hikmetli söz öğret! ” dedim. Bunun üzerine o:

“Allah’a kulluk yap ve hiçbir şeyi ona ortak koşma. Kur’an’ın yo­lunu izle. Hoşuna gitmese de küçük veya yaşlının arz ettiği hak ve doğru olan şeyi kabul et. Hoşuna gitse de küçük veya yaşlının arz ettiği haksız ve batıl olan şeyi kabul etme!”

Kur’an’ı güzel okuyan, ilim ve irfanı olan ergen bir çocuk, kendi­sinden yaşça büyük olanlara imam ve önder olma hakkına sahiptir.

Muhacir b. Habib anlatıyor: Ebû Seleme ile Saîd b. Cübeyr bir ara­da bulunuyordu. Derken Saîd b. Cübeyr, Ebû Seleme’ye:

“Konuş/hadis rivayet et, çünkü biz sana tabi olacağız! ” dedi. Bu­nun üzerine Ebû Seleme:

“Rasulullah (SAV)“Üç kişi yolculuğa çıktığında, yaşça en küçükleri de olsa içlerinden Kur’an’ı en güzel okuyan (ve namazın ahkâmını en iyi bilen) kimse onlara imam olsun. İmam olduğu vakit, artık onların emiri demektir, dedi ve devam etti: “İşte bu, Rasulullah’ın (SAV)tayin ettiği emirdir/başkandır.”

Ebû Mûsâ, Hz. Ömer’den üç defa izin istemişti. Herhalde onu meşgul sanarak geri dönmüştü. Bunun üzerine Ömer:

“Sen Abdullah b. Kays (Ebû Mûsâ)nın sesini duymadın mı? Ona izin verin! ” dedi. Hemen Ebû Mûsâ ‘yi çağırdılar. Ömer:

“Bu davranışının sebebi nedir? ” diye sordu. Ebû Mûsâ :

“Biz bunu yapmakla emrolunuyorduk, ” cevabını verdi. Ömer:

“Ya buna bir beyyine/delil getirirsin ya da ben yapacağımı bilir­im, dedi. Bunun üzerine Ebû Mûsâ çıkarak bir grup ensarın meclisine gitti. Onlar:

“Bu hususta sana ancak en küçüğümüz şahitlik eder, “de­diler. Ve Ebû Sâid kalkarak:

“Biz bunu yapmakla emrolunuyorduk, ” dedi. Bunun üzerine Ömer:

“Rasulullah’ın (SAV) emir ve tatbikatından demek ki bu bana gizli kalmış. Beni ondan çarşı ve pazarda alış-veriş yapmak alıkoymuş, dedi.

Görüldüğü üzere, devlet başkanı emiru’l-mü’minin Hz. Ömer henüz bir çocuk olan Ebû Saîd el-Hudri’ye değer vererek onun şahitliğini kabul etmiştir. Bize düşen vazife de bu büyük önderin izin­den gitmektir.

Selef-i sâlih, türü ne olursa olsun hak ve doğruyu çocuktan kabul etmiştir. Mesela imam Ebû Hanife (r.a.), küçük bir çocuğun sözünden etkilenmiş ve onu bir öğüt kabul etmiştir. İmam, çamurla oynamakta olan bir çocuğu görünce:

“Yavrum, dikkat et çamura düşersin! ” demişti. Bunun üzerine çocuk büyük İmam’a:

“Asıl sen dikkat et ve düşmekten sakın! Çünkü âlimin düşmesi (ilmî tespitinde yanılarak ayağı kayması), âlemin düşmesi (ve dünyanın karışması) demektir, ” cevabını yetiştirmişti. İmam Ebû Hanife bu sözden çok etkilenmiş ve çok sarsılmıştı. Artık o günden sonra, öğrencileriyle birlikte tam bir ay müzakere ettikten sonra ancak bir fet­va verirdi.

Mis’ar diyor ki: Ebû Hanife ile beraber yürüyordum. Derken o, görmediği bir çocuğun ayağına bastı. Çocuk Ebû Hanife’ye:

“Ey yaşlı! Kıyamet günü kısastan korkmuyor musun?” dedi. Bu­nun üzerine Ebû Hanife hemen bayıldı. Ben de yanında durdum ve nihayet ayıldı. Ben ona:

“Ey Ebû Hanife! Galiba şu çocuğun sözü kalbini çok sarstı!” de­dim. Ebû Hanife:

“Ben onun bu hususta telkine maruz kalmasından ve yarın kıyamet gününde bana davacı olmasından korkuyorum.” cevabını verdi.İbn Zafer el-Mekkianlatıyor: Bana ulaşan habere göre, birgün Seriyyü’s-Sekatî hocasına “Suçluları yaya ve susuz olarak cehen­neme süreriz” âyetini okuyarak:

“Hocam, âyette geçen “vird” nedir? ” diye sordu. Hocası:

“Bilmiyorum, ” cevabını verdi. O:

“Rahman nezdinde söz ve izin almış olanlardan başkaları şefaat edemezler” âyetini okuyarak: “Peki hocam, bu âyette geçen “ahd” nedir? diye sordu. Hocası yine:

“Bilmiyorum, ” cevabım verince, Seriyyü’s-Sekatî okumayı kesti ve hocasına:

“Madem bilmiyorsun, o halde niçin insanları aldatıp tehlikeye atıyorsun?” dedi. Bunun üzerine hocası onu dövdü. Sonra Seriyyü’s-Sekatî:

“Hocam, cehalet ve gurur sana yetmedi de bunlara zulüm ve ezi­yet ilave etme ihtiyacı mı duydun? ” dedi.

Bu anlamlı ve uyarıcı sözden sonra, hocası ondan hakkını helal et­mesini istedi ve verdiği cezadan ötürü Allah’a tevbe ederek ilim tahsi­line yöneldi. Zaman zaman hocası şöyle derdi: “Cehalet köleliğinden beni âzad eden Seriyyü’s-Sekatî olmuştur. Bu tür kıssaları çokça zikret­mek, yolumuzu aydınlatacak ve bizi çocukların konuşmalarını dinlem­eye alıştıracaklar.

Birgün, daha bir çocuk olan Hüseyin b. el-Fadl bir ha­lifenin yanına girmişti. Halifenin huzurunda da birçok alim vardı. Çocuk konuşmak istedi. Fakat halife onu azarladı ve:

“Bu makamda bir çocuk konuşur mu? ” dedi. Bunun üzerine çocuk halifeye:

“Eğer ben bir çocuk isem, Süleyman Peygamberin Hüdhüd’ünden daha küçük değilim. Sen de Süleyman Peygamberden daha büyük değilsin. Çünkü Hüdhüd, Süleyman Peygambere:

“Ben senin bilmediğin bir şeyi bildim/görmediğin bir şeyi gördüm”demişti. Ayrıca bilmi­yor musun, ziraatla ilgili bir davada Süleyman Peygamber doğru hüküm ve içtihatta bulunmuştu. Eğer iş, yaşça büyüklükte olsaydı, söz konusu davada babası Dâvud Peygamber daha uygun olurdu. Hâlbuki o davada Dâvud (a.s.), oğlu Süleyman’ın içtihadını beğenerek kendi görüşünden vazgeçmişti.

Ömer b. Abdulaziz hilafet makamına geçince, yeni görevini tebrik etmek için heyetler onu ziyaret etmeye geliyordu. Gelen heyetlerden bi­risi, grup adına konuşmak üzere küçük bir çocuğu sözcü olarak seçmişti. Halife Ömer çocuğa:

“Konuşmak için bunlar, yaşça senden daha büyük birisini bula­madı mı? ” diye sordu. Çocuk:

“Ey mü’minlerin emiri! Eğer iş yaşın büyüklüğünde olsaydı, o za­man şu makamında senden daha yaşlı birisi olurdu. Ey mü’minlerin emiri! Bilmiyor musun, insan iki küçük uzvuyla; dili ve kalbiyle in­sandır.” cevabını verdi. Bunun üzerine halife Ömer:

“Bana nasihat et, yavrum! ” dedi. Çocuk vaaz ve nasihat etti, nihayet halifeyi ağlattı.

Görüldüğü gibi, büyük gönül adamları, ilim ve irfan dolu yüce şahsiyetler, çocukların nasihat ve irşadını kabul etmekte, tevazu ile on­ları dinlemekte ve onların fikirlerinden istifade ederek kendi görüş ve düşüncelerini düzeltebilmektedir. Allah Teâlâ’dan duâ ve niyazımız, bizleri de onlar gibi kılmasıdır

E. Çocuğa Doğrudan Hitab Etmek:

Doğrudan muhatap kabul ederek çocuğu bilgilendirmek, verileni algılama bakımından onun yapısına daha uygun ve daha etkili bir yol­dur. Dolaylı hitap ve anlatım tarzı ise, çocuk için elverişli değildir. Bun­dan dolayı Rasulullah (SAV), gayet açık ve net bir şekilde çocuklara doğrudan hitabet yolunu bize öğretmiştir. Terkisine aldığı İbn Abbâs için “Ey çocuk! Ben sana bazı şeyler öğreteceğim…” diyerek kullandığı hitap tarzı, bunun bir delilidir. Peygamber (s,a.v.) istediği konuya doğrudan giriyor ve yetişmekte olan çocuğa “Ben sana öğreteceğim…” diyor. Ardından da ona yormayan ve bıktırmayan, faydalı, kısa ama fi­kir ve muhteva itibariyle zengin sözler öğretiyor. Bu ifade şekli, gerçekten de çocuğun aklî ve fikrî yapısıyla bir insicam arz etmektedir. O hitaptan sonra Rasulullah (SAV)çocuğa öğrettiği bazı şeyleri gözden geçirdiğimiz zaman, bunların çocukluk ve gençlik yıllarında lüzumlu birtakım hayatî önem arz eden pratik öğütler, düşünce ve inanç esasları olduğunu görürüz. Şimdi onları birlikte görelim: “Yavrum, (emir ve yasaklara riayet etmek suretiyle) Allah’ı gözet ki, Allah da seni gözetsin. Allah’ı gözet ki, O’nu karşında bulasın, istediğin zaman Allah’tan iste. Yardım dilediğin zaman Allah’tan dile. Şunu bil ki, bütün insanlar toplanıp sana bir fayda sağlamaya çalışsalar, Allah’ın sana takdir ettiği kadar fayda sağlayabilirler. Onlar sana bir zarar ver­mek üzere bir araya gelseler, Allah’ın sana takdir ettiği kadar zarar ve­rebilirler. Kalemler (olacak şeyleri yazdıktan sonra) kaldırılmış, sahifeler de (üzerindeki yazılar tamamlanmış olup) kurumuştur.”

Şu hitap tarzında ve çocuğa verilmek istenen mesajda da aynı et­kili ve tatlı üslûbu görmekteyiz: Diyor ki Enes: Peygamber (s.a.v.) bana şunları söyledi:

“Yavrucuğum! Hiçbir kimseye kin ve düşmanlığın ol­madığı halde sabahlama ve akşamlama imkanın varsa, bunu yap! Yav­rucuğum! Bu benim sünnetimdir. Kim benim sünnetimi hayata geçirirse, gerçekten beni ihya etmiş olur. Beni ihya eden kimse de be­nimle birlikte cennette olur.”

Görüldüğü üzere burada Rasulullah (SAV) “Yavrucuğum!” tabiri­ni kullanarak çocuğun duygularını harekete geçirmiş ve hadisi iyi dinle­mesi için onun dikkatini kendisine çekmiştir. Ayrıca Rasulullah’ın (SAV) bu beyanında bir ikna metodu göze çarpmaktadır. Duygu yüklü “Yavrucuğum!” sözüyle, sakin ve rahat bir havada doğrudan yaptığı hi­tap tarzı ile ezberlemek ve anlamak üzere belli bir mantıkî silsile ve düzen içerisinde çocuğa verdiği bilgiler, bunu açıkça ortaya koymak­tadır.

F. Çocuğa Anlayacağı Şekilde Konuşmak:

Diğer canlı varlıklar gibi çocuğun da aşamayacağı belli bir sınır ve kapasitesi vardır. Onun akıl ve düşünce melekesi, devamlı bir gelişme içindedir. Ana, baba ve eğitimcilerin, çocuğun bu gelişimini nazarı itiba­ra alarak hareket etmeleri, birçok problemin çözümünü onlara kolaylaştıracaktır. Çünkü bunu dikkate almakla onlar, çocuğa ne zaman ve nasıl konuşacaklarını, kullanacakları kelimeleri ve sunmak istedikleri fikirleri tanımış olacaklardır. Bu hareket noktasının örneklerini asr-ı saadette görmekteyiz.

Bedir savaşından önce sahabe, çobanlık yapmakta olan Kureyşli bir çocuğu yakalayarak ona Kureyş müşriklerinin asker sayısını sor­muşlardı. Onlar çocuğun güzel cevap vermediğini görünce dövmeye başladılar. Nihayet Rasulullah (SAV) -ki hiç tartışmasız O, gerçek bir psikologtur- gelerek çocuğa:

“Kureyş ordusu kaç deve kesiyor? ” diye sordu. Çocuk:

“Dokuz ile on arasında, ” cevabını verdi. Bunun üzerine Rasulullah (SAV):

“Onlar dokuzyüz ile bin arasında” buyurdu ve çocuğun matema­tik olarak binler basamağını bilmediğini, fakat onun zihinsel gücünün her zaman seyrettiği develer yüzünden onlar basamağını kavradığını gördü.

Peygamber (s.a.v.), küçük bir kız çocuğuna anlayacağı Habeş lehçesiyle seslenmiştir. Eğer çocuğa başka bir şekilde konuşacak ol­saydı, Rasulullah’ın (SAV) ne dediğini anlayamayacaktı.

Hâlid b. Saîd’in kızı Ümmü Hâlid, babası Habeşistan’a hicret ettiğinde orada dünyaya gelmişti. Rasulullah (SAV) henüz küçük yaşta olan bu kız çocuğuna bir gömlek giydirerek ona:

“Ey Ümmü Hâlid! Bu senadır (güzeldir)” demişti. “Sena” kelimesi Habeş dilinde “güzel” mânâsına gelmekteydi.

Hz. Âişe anlatıyor: Habeşliler mescidde oynuyorlardı. Rasulullah (SAV) elbisesiyle bana perde oluyordu da onların oyunlarına bakıp sey­rediyordum. Böylece seyretmeye devam ettim. Nihayet onlara bakmak­tan usanan ve oradan ayrılan ben oldum. Oyun ve eğlenceye düşkün genç yaştaki bir kızın bunu ne ölçüde arzu edeceğini artık siz takdir edin.”

Enes (r.a.), Rasulullah’a (SAV) hizmet ederken bir kusur işlediğinde veya bir işi unuttuğunda, Peygamberimizin ailesinden onu cezalandırmak isteyenler olurdu. Çocuğun güç ve kapasitesini bilen Rasulullah (SAV),sözkonusu müdahaleyi hemen farkeder ve “Bırakın onu, eğer olması takdir edilseydi, mutlaka o iş olurdu” buyururdu. Bu demektir ki çocuk, sınırlı bir düşünce ve fizik gücüne sahiptir. Güç ve takatinin üzerinde ondan iş beklemek, havaya tohum ekilmesini iste­mek demektir. Rasulullah (SAV),çocuklarla şakalaşırken bile onlara anlayacağı şekilde kendi dillerinden konuştuğunu görüyoruz. Önceki bölümlerde geçtiği üzere, Rasulullah’ın (SAV) “Ey Ebû Umeyr, ne yaptı Nuğayr (kuşcağız)!” diyerek Enes’in kardeşine latife yapması, bunun açık bir delilidir.

Bu üslûbun ihmal edilmesi halinde, yani aklî ve fikrî seviyesini aşarak çocuğa konuşulması durumunda, onda aksilik, inat ve serkeşlik hattâ bazen bönlük görülür. Birisi size bilmediğiniz bir dille birşey emretse, siz de ona cevap veremediğinizde dövmek için üzerinize gelse, bu haksızlık olmaz mı? İşte çocuk da böyledir.(Devam Edecek…)

[fanidunya]

Ahmed Muhammed MünirÇocuklarla İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar  2

G. Karşılıklı Sakin Konuşmak

Sakin bir şekilde karşılıklı konuşma yapmak, çocuğun akıl ve düşünce dünyasını zenginleştirir ve gelişen hâdiselerin içyüzünü keşfetme konusunda büyük ölçüde katkı sağlar. Çocuğun, münakaşa ve karşılıklı konuşmaya alıştırılması, ana babayı eğitimin zirve noktasına sıçratır. Çünkü o zaman çocuk, kendi haklarını gündeme getirebilir ve kavrayamadığı birtakım meçhulleri sorabilir. Tabii ardından da düşünce yönüyle çocukta bir hareket ve canlılık meydana gelir. Artık çocuk yetişkinlerin sohbet ve meclislerine gider. Orada varlığını hisset­tirir ve görüşleri büyüklerde yankı uyandırır. Çünkü çocuk, evinde ana babasıyla beraber tatlı münazara adabı, karşılıklı konuşma üslûbu ve tecrübesi kazanmıştır.

Bugün birçokları, yüksek ahlâk ve faziletin bir tezahürü olsun diye çocuğun sürekli/bütünüyle susmasını istemekte; “söz gümüş ise sükût altındır” atasözünü kullanarak bir yerde daimî sükûta mahkum etmektedir.

Şüphesiz gereksiz yere konuşmaktansa sükût etmek güzel bir huy ve iyi bir sıfattır. Ancak çocuk, kendi fikrini serbestçe ifade edebilmeli ve karşılıklı konuşmalarda adap ölçüleri içerisinde varlığını hissettirebilmelidir.

Rasulullah (SAV), zina etmek isteyen bir delikanlı ile sakin bir şekilde karşılıklı konuşma yapmış ve sonunda delikanlı, en fazla zina­dan nefret ederek oradan ayrılmıştır.

Bir evvelki maddede geçtiği üzere, Rasulullah (SAV) çocuğa müşriklerin asker sayısını sorarken, onunla ihtiyat ve sükûnetle karşılıklı olarak konuşmuştur. Halbuki daha önce sahabe aynı çocuğu konuşturmak için dövmüş ama çocuk onlara cevap vermemişti.

Rasulullah’ın (SAV), teyzesi Meymûne’nin yanında gecelediği sırada henüz bir çocuk olan Abdullah ibn Abbas ile karşılıklı konuşurken de aynı tatlı ve güzel üslûbunu görmekteyiz. Muhtelif vesilelerle birkaç defa tekrarlamak zorunda kaldığımız bu konuşmanın farklı bir varyantını özet olarak dikkatlere arz etmek istiyoruz. Söz konusu rivayette, Rasulullah (SAV) namaz kılarken, sol tarafına duran İbn Abbas’ı sağ tarağına alır. Fakat çocuk tekrar sol tarafına geçer. Bu birkaç defa tek­rarlanınca, Rasulullah (SAV):

“Seni durdurduğun yerde sebat etmekten alıkoyan sebep nedir, ey çocuk? ” diye sordu. İbn Abbas:

“Sen Rasulullah’sın (SAV).Hiçbir kimsenin sana müsâvî olması uygun değildir, ” cevabım verdi. Bunun üzerine Rasulullah (SAV):

“Allah’ım, bunu dinde fakîh (derin anlayış sahibi) kıl ve ona Kur’an’m mânâsını öğret! ” buyurdu.

Rasulullah (SAV) savaşa katılmak isteyen bir çocuğu muhatap kabul ederek onunla sükûnetle konuşmuş, fikrini almış ve ona adaletle muamele etmiştir. Semura b. Cündeb (r.a) anlatıyor: Anam dul kalmış ve Medine’ye gelmişti. Evlenmek üzere onu isteyenler vardı. Onlara anam:

“Şu yetimin bakımını üstlenebilecek bir adamla ancak evlenmeyi kabul edebilirim, derdi. Sonra Ensar’dan bir adamla evlendi. Rasulullah (SAV) her yıl Ensar’n çocuklarını denetler, onlardan yetişmiş olanları cihada asker olarak alırdı. Derken bir yıl ben gösterildim. Beni kabul etmedi ama hemen yanımdaki çocuğu kabul etti. Ben:

“Ya Rasûlallah! Onu kabul ettin ama beni reddettin. Eğer ben onunla güreş tutacak olsaydım, mutlaka onu yıkardım” dedim, Rasulullah (SAV):

“Peki öyleyse onunla güreş tut! ” buyurdu. Ben de hemen onunla güreştim ve onu yıktım. Bunun üzerine Rasulullah (SAV) beni de or­duya aldı.

Bu noktada sahabe de aynı metodu takip etmiştir. Emîru’l-mü’minîn Ömer b. Hattab’a bir adam gelerek oğlunun isyanını şikâyet etmişti. Ömer’in ilk yaptığı iş, meselenin içyüzünü anlamak için çocuğu çağırtmak oldu. Hz. Ömer oğlana:

“Babana isyan etmenin sebebi nedir? ” diye sordu. Çocuk:

“Ey mü’minlerin emîri! Çocuğun babası üzerindeki hakkı nedir? ” diye sordu. Hz. Ömer:

“İyi bir ana seçmesi, güzel bir isim koyması ve ona Allah’ın kit­abını öğretmesidir, cevabını verdi. Çocuk:

“Ey mü’minlerin emiri! Babam bunlardan hiçbirini yapmadı, ” dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer babaya dönerek:

“Vallahi çocuk sana asi gelmeden önce, sen ona isyan etmişsin, vazifeni yapmamışsın, ” dedi. Bu örnekte olduğu gibi, Hz. Ömer, umûmî mânâda çocuklarla karşılıklı konuşur hattâ birçok önemli işlerde on­ların görüşlerine başvururdu.

Görüldüğü üzere, o tarihte dünyanın en büyük devlet başkanı, müslümanların halifesi ve Allah’ın, hakkı kalbinde ve dilinde kıldığı bu yüce insan önemli işlerde, toplumda değer verilmeyen ve tepeden bakılan çocuklar ve gençlerle istişare ediyor, bazı problemleri onlarla tartışıyordu. Bu konuda bir örnek de beşinci râşid halifeden vermek is­tiyoruz.

Ömer b. Abdilaziz (r.a) halife seçilince, tebrik etmek ve bu arada ihtiyaçlarını arzetmek üzere çevre beldelerden heyetler geliyordu. Birgün hicaz bölgesinden bir heyet geldi ve gelenler adına konuşma yapmak üzere Hâşim oğullarından bir çocuk öne geçti. Çocuğun yaşı küçüktü. Halife Ömer çocuğa:

“Yaşça senden daha büyük olan kimse gelsin! ” dedi. Çocuk:

“Allah mü’minlerin emirine iyilik versin! İnsan, ancak iki küçük uzvu ile; kalbiyle ve diliyle insandır. Binaenaleyh Allah bir kuluna laf yapan bir dil ile belleyen bir kalp ihsan buyurmuş ise, o kimse konuşma hakkını elde etmiş ve kendisini dinleyenlerin takdirine arzetmiş demektir. Ey mü’minlerin emîri! Eğer iş yaşla olsaydı, şu makamında ümmet içinde mutlaka senden daha layık kimseler olurdu, dedi. Halife Ömer:

“Doğru söylüyorsun, konuş! ” dedi. Çocuk:

“Allah mü’minlerin emirine iyilik versin! Biz bela ve musibet hey­eti değil, tebrik ve şükran heyetiyiz. Biz, senin vasıtanla Allah’ın bize verdiği ikram ve ihsandan dolayı beldemizden kalkıp isteyerek seni ziy­arete geldik. Devlet başkanımız olarak adaletin sayesinde zulüm ve haksız uygulamalarından emin olduk,” dedi. Halife Ömer:

“Bana nasihatte bulun, yavrum! ” dedi. Çocuk:

“Allah mü’minlerin emîrine iyilik versin! Allah’ın halim muamelesi, tûl-i emelleri, halkın fazla övgü ve takdiri bazı insanları tehlikeye atmış, ayaklarının kaymasına ve cehenneme girmelerine sebep olmuştur. Bundan dolayı Allah’ın sana olan hilmi, tûl-i emelin ve insanların çok övmesi seni kesinlikle aldatmasın. Aksi halde ayağın kayar sen de o bahtsızlar kervanına katılırsın. Allah Teâlâ seni onlar­dan değil, bu ümmetin sâlih insanlarından eylesin, ” dedi ve sonra sükût etti. Bunun üzerine halife:

“Çocuğun yaşı kaç? ” diye sordu. Orada bulunanlar:

“On bir yaşındadır,” cevabını verdiler. Sonra çocuğun kimlerden olduğunu sordu ve onun Hz. Ali’nin oğlu Hüseyin efendimizin ev­ladından olduğunu öğrendi. Bunun üzerine halife Ömer b. Abdilaziz onu takdir etti, hayır ve bereket niyazında bulundu.”

Mus’ab b. Sa’d diyor ki: Babam mescidde namaz kıldığında hafif tutar, rükû ve secdesini tamamlardı. Evde namaz kıldığında ise, namazı ve rükunlanra uzun tutardı. Birgün babama:

“Babacığım! Sen mescidde namaz kıldığında biraz hafif tutuyor, evde kıldığında ise uzatıyorsun.” (Bunun sebebi nedir?) dedi. Babası:

“Yavrucuğum! Biz, insanların bize uyduğu imam insanlarız. (Cemaatin içinde hasta, yaşlı, çocuk ve ihtiyaç sahibi bulunabilir), ” cev­abını verdi.

Ebû Mûsâ ‘nın (r.a) oğlu Ebû Bürde anlatıyor: Ümnü’l-Fadl’ın evinde iken ben babam Ebû Mûsâ ‘ya dikkat ettim. Kadın aksırdı, bab­am ona “yerhamükellah” dedi. Ben aksırdım fakat bana öyle demedi. Eve geldiğimde durumu anama anlattım. Derken babam geldi. Anam ona:

“Oğlum senin yanında aksırmış ama sen ona “yerhamükellah” de­memişsin. Fakat bir kadın aksırmış ona demişsin. Bunun sebebi ve hik­meti nedir? ” diye sordu. Babam:

“Senin oğlun aksırdığında, “el-Hamdü lillâh” demeyince ben ona “yerhamükellah” demedim. O kadın ise aksırdıktan sonra “el-Hamdü lillah” dedi. Ben de ona “yerhamükellah” dedim. Çünkü ben Rasulullah’ın (SAV)“Sizden biriniz aksırdığı zaman “el-Hamdü lillah” derse, ona “yerhamükellah” deyin. Fakat “el-Hamdü lillah” demediyse, siz de ona “yerhamükellah” demeyin!”buyurduğunu işittim, cevabım verdi. Bunun üzerine anam:

“Pekâlâ, iyi yapmışsın! ” dedi.

Karşılıklı sakin konuşma mevzuunda, büyük bir imamın fevka­lade etkilendiğini gösteren canlı bir örnek vermek istiyoruz: İmam Ebû Hanîfe, çamurla oynamakta olan bir çocuğu görünce:

“Yavrum, dikkat et çamura düşersin! ” demişti. Bunun üzerine çocuk büyük imama:

“Asıl sen dikkat et ve düşmekten sakın! Çünkü âlimin düşmesi (yanlış fetva vererek ayağı kayması) âlemin düşmesi (ve dünyanın karışması) demektir, ” cevabını yetiştirmişti, İmam bu sözden çok etki­lenmiş ve çok sarsılmıştı. Artık o günden sonra, öğrencileriyle birlikte tam bir ay müzakere ettikten sonra ancak bir fetva verirdi.

Mücâşi b. Yûsuf anlatıyor: Medine’de İmam Mâlikin yanında bu­lunuyordum. O, insanlara fetva veriyordu. Derken imam Ebû Hanîfe’nin öğrencilerinden henüz genç yaşta olan Muhammed b. Hasan İmam Mâlikin yanına geldi. Bu hâdise, onun, imam Mâlik’ten Muvatta’ adlı eserini rivayet etmesinden önce oluyordu. Muhammed, Mâlik’e:

“Mescidin dışında su bulamayan cünüp kimse hakkında ne dersin? ” diye sordu. Mâlik:

“Cünüp mescide giremez, ” cevabını verdi. Muhammed:

“Nasıl öyle olur? Namaz vakti gelmiş, o da suyu görüyor! ” dedi. Bunun üzerine Mâlik:

“Cünüp mescide giremez,” sözünü yine tekrarlamaya başladı. Mu­hammed soru üzerinde çok durunca, Mâlik ona:

“Peki bu konuda sen ne dersin? ” dedi. O:

“Teyemmüm eder ve mescide girer. Sonra suyu mescidden alır, dışarı çıkar ve boy abdesti alır, ” cevabını verdi. Mâlik:

“Nerelisin sen? ” diye sordu. Muhammed:

“Yere işaret ederek “buralıyım” dedi ve sonra kalktı. Orada bulu­nanlar, bu, Ebû Hanîfe’nin arkadaşı ve öğrencisi Muhammed b. Hasan’dır, ” deyince Mâlik:

“Muhammed b. Hasan nasıl yalan söyler, o kendisinin Medineli olduğunu söyledi? ” dedi. Orada bulunanlar, Muhammed’in yere işaret ederek “buralıyım” dediğini hatırlatınca Mâlik:

“Bu cevap bana ötekinden daha hârika ve daha müthiş geldi, ” dedi.

H. Pratik Tecrübe Ve Uygulamalarla Çocuğun Duyu Ve Yeteneklerini Geliştirmek

Duyu organlarının geliştirilmesi, çocuğa yeni bilgi ve beceri ka­zandırır. İlkin ellerini kullanmak suretiyle herhangi bir işte maharet göstermesi, onun düşünme melekesini de harekete geçirir. Çocuk, önündeki canlı örneği dikkatle izler ve izlediği işi güzel yapabilmek için kendisi de dener. Böylece o, ustalığa doğru adım adım ilerler.

Rasulullah (SAV), koyun yüzmekte olan bir çocuk gördü. Çocuk yüzme işini iyi beceremiyordu. Rasulullah (SAV) hemen kollarını çemredi ve çocuğun önünde koyunu yüzmeye başladı. Bu pratik tecrübeden faydalanmak isteyen çocuk, aklını kullanarak işin nasıl yapıldığını dikkatle izledi.

Ebû Saîd el-Hudrî anlatıyor: Rasulullah (SAV) birgün koyun deri­si yüzmekte olan bir çocuğa rastladı. Çocuk işi güzel yapamıyordu. Bu­nun üzerine Rasulullah (SAV):

“Biraz kenara çekil de sana (nasıl yüzüldüğünü) göstereyim,” buy­urdu. Sonra elini koltuk altına kadar görünmeyecek şekilde deri ile et arasına soktu. Sonra da gitti ve (yeniden) abdest almadan cemâate na­maz kıldırdı.

Şüphesiz bu tür tecrübe ve uygulamalarla çocuğun ufku genişler, akıl ve zihin bakımından gelişme gösterir.

İ. Çocuğu Takdir Etmek:

Sevilen, takdir edilen, kabul edilen çocuklar, birçok konuda söze gerek kalmadan, çok şey öğrenebilirler. Fakat bu konuda da ölçüyü kaçırmamalıdır. Çocuğun takdir edilmesi, onun ruh ve his dünyasını ol­dukça etkiler. “Marifet iltifata tâbidir” sözü gereği, çocuk, hareket ve davranışlarını kontrol ederek kendini otokritiğe tâbi tutar. Takdir edi­len çocuk, psikolojik olarak rahatlar ve övülen hasletlerini devam etti­rir. Gerçek manada bir psikolog olan Peygamber (s.a.v.) bu hassas pren­sibi çocuklar üzerinde dengeli bir şekilde tatbik etmiştir.

Çocuğu/öğrenciyi dinlemek, sorunlarına eğilmek, kişiliğine saygı göstermek onda “değerliyim” duygusunun gelişmesine ve bunun gereklerini yapma isteğinin gelişmesine neden olacaktır. Peygamberimizin meclisinde bulunanların her biri “Rasulullah’ın (SAV), en çok kendisini sevdiği” hissine kapıldıkları rivayet edilmektedir. “Ben değerliyim” gereksinim aile gibi ortamlarda yerine getirilmezse, başka yollarla bu duyguyu elde etmeye çalışır. Ergenlik çağındaki erkek çocukların çete kurarak, çatışmalara girmeleri, kendilerini önemli görmeyen aile ortamlarına tepki olarak yorumlanabilir. İbn Ömer (r.a) anlatıyor: Rasulullah’ın (SAV) hayatında bir adam rüya gördüğünde onu Rasûlüllah’a anlatırdı. Ben de gördüğüm bir rüyayı Rasulullah’a (SAV) anlatmak istedim. Taze ve bekâr bir genç idim. Rasulullah’ın (SAV) zamanında mescidde uyurdum. Derken ben de bir gün rüyada iki meleğin beni tutup cehenneme götürdüklerini gördüm. Bir de baktım ki, cehennem kuyu gibi yanları örülüp durulmuş ve iki tane boynuzu vardı, içinde kendilerini iyice tanıdığım bazı insan­lar bulunuyordu. Ben hemen “Ateşten Allah’a sığınırım” demeye başladım. O sırada başka bir melek bizi karşıladı ve bana hitaben “sen korkma!” dedi. Ben bu rüyamı (kız kardeşim ve Rasulullah’ın (SAV) zevcesi Hafsa’ya anlattım. Hafsa da bunu Rasulullah’a (SAV) anlattı. Bunun üzerine Rasulullah (SAV): “Abdullah ne iyi adamdır, bir de gec­eleyin kalkıp namaz kılmayı âdet edinseydi!” buyurdu. Abdullah’ın oğlu (ravi) Salim diyor ki: “Artık ondan sonra geceleyin pek az uyurdu.”

İşte Rasulullah’ın (SAV), insan ruhunu okşayan güzel üslubuyla yaptığı medih ve takdir, bu şekilde semeresini verir ve insanı mükemmel noktaya sevkederdi. Zaman ve mekan faktörü dikkate alınarak, haddi aşmadan dengeli ve itidalli bir şekilde yapılan medih ve takdir, her yerde semeresini verecektir.

Daha önce geçtiği üzere, Rasulullah’a (SAV) hizmet düşüncesiyle Arapça ve Süryânîce’yi öğrenen çocuk için, Hendek günü Rasûlüllah’ın “Ne iyi çocuktur o!” diyerek övgüde bulunması da bizim için bir örnektir.

K. Çocuğun Kendine Olan Güvenini Geliştirmek:

Rasulullah’ın (SAV) çocuğun kendine olan güvenini geliştirmek için birtakım usûller tatbik etmiştir. Bu usûller şunlardır:

1. Çocuğun iradesini kuvvetlendirmek.

Bu da iki şeye alıştırmakla gerçekleşir:

a) Sır saklamak: Enes ve Abdullah b. Ca’fer (r.a) bunu yapmıştır. Çünkü verilen sırları saklayıp başkasına ifşa etmemeyi öğrenen çocuğun iradesi sağlam olur ve dolayısıyla kendine olan güveni gelişir.

b) Oruç tutmak: Açlık ve susuzluk karşısında oruç tutmaya daya­nan ve devam eden çocuk, nefse karşı zafer neşesini hisseder. Buna bağlı olarak da hayatın sıkıntıları karşısında iradesi kuvvetlenir ve kendine olan güveni artar.

2. Çocuğun içtimaî yönden kendine olan güvenini geliştirmek:

Çocuk, evin ihtiyaçlarını ve ana babanın işlerini yerine getir­diğinde, büyüklerle oturup kendi yaşıtlarıyla birlikte olduğunda, içtimaî açıdan kendine olan güven ve itimadı gelişir.

3. Çocuğun ilmî yönden kendine olan güvenini geliştirmek:

İlmî yönden çocuğun kendine olan güven ve itimadı, onun Kur’an’ı, Rasulullah’ın(SAV) sünnet ve siyerini öğrenmesiyle gerçekleşir. Böylece çocuk daha küçüklüğünde temel birçok bilgiyi elde ederek ilmî yönden kendine olan güveni sağlamış olur. Çünkü o, bid’at ve hurafelerden, asılsız ve uydurma şeylerden uzak bir şekilde ilmin özünü ve hakikatim almıştır.

4. Çocuğun iktisadî ve ticarî yönden kendine olan güvenini geliştirmek:

Bu da, çocuğun alım-satıma alıştırılması, ana babasıyla birlikte çarşıda dolaşması ve onların ihtiyaçlarını görmesiyle gerçekleşir.

Süleyman b. Yesâr diyor ki: Sa’d b. Ebi Vakkas, eşeğinin yemi tükenince hizmetçisine:

“Evden buğday al. Götür ve mukabilinde onun kadar arpa satın al! ” derdi.

Rasulullah da (SAV), henüz bir çocuk olan Abdullah b. Ca’fer’in alım-satımını görmüş ve ona bereket duasında bulunmuştur.

Etkili İletişim İçin Neler Gereklidir?

1-Saygı duymak

2-Doğal davranmak

3-Empati

4-Etkin dinleme

İLETİŞİMİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

A-Sıklıkla emir cümleleri kurmak:

“Kalk, yüzünü yıka, işlerini fırçala,konuşma,otur, TVyi kapat,ödevini bitir!” gibi uzayan emrivakiler…Adeta askerlik eğitimi:”Yat,kalk,sürün!” Çocuklarımızın korkudan değil söyleneni yapmasını değil,kendisi için gerekli olanı düşünmesine ve bulmasına yardımcı olmalıyız.

B-Gözdağı vererek konuşmak

“Okulunu bitirmezsen sana para mara yok!””Ödevini bitirmezsen televizyonu unut!” Bir şeyi şarta bağlamak,onu daha cazip hale getirebilir.Ayrıca korku,boyun eğme vb davranışları tetikleyebilir.Öfke düşmanlık gibi duyguların oluşmasına neden olabilir.

C-Sürekli öğüt verme,çözüm önerileri getirme

“Senin yerinde olsam plan yaparak çalışırdım”,”sütünü içmezsen cüce kalırsın” vb.

D-Sıklıkla eleştirmek, yargılamak

“Sen zaten tembelin tekisin”,”Yine mi bitiremedin?” vb konuşmalar çocuğun kendisini yetersiz görmesine, aptal hissetmesine sebep olabilir.

E-Muhatabı sürekli övmek

Sürekli eleştiri ne kadar zararlı ise,sürekli yerli yersiz övmek de bir o kadar zararlıdır.

F-Ad ve Lakap takmak

“Aptal,geri zekalı, hadi sende, sulu göz,beceriksiz” vb hitaplar kendini değersiz hissetmesine neden olabilir.”Aşkım,sevgilim” gibi sözler de sıkıntıya neden olabilir.

G-Sürekli soru sormak,sınamak,sorgulamak

“Neden? Kim? Sen ne yaptın? Nasıl?” Çocuk sorgulanıyor hissine kapıldığında güvensizlik sebep olabilir.

ÖNERİLER

1-Çocuğunuza zaman ayırın.Çocuğunuzla geçen zaman asla boşa geçen zaman değildir.Çocuğu sevmek demek,ona bolca oyuncak vb almak değil, onunla ortak faaliyetler yapmak,zaman ayırmak,onunla oyun oynamaktır.

2-Onunla beraber olduğunuzda dikkatlerinizi ona yoğunlaştırın.Bu nedenle bir şeylerle meşgul olurken değil,kendinizi rahat hissettiğinizde onunla ilgilenin.

3-Aşağılamak,suçlamak,çocuk adına karar vermek yerine çocuğu dinleyin.Dinlendiğini hisseden çocuk,sevildiğini düşünen çocuktur.

4-Göz kontağı kurarak,gülümseyerek kabul belirtisini beden diliyle pekiştirin.Böylece “Kişiliğine saygı duyulduğunu” düşünerek iletişimi pekiştirin.

5-Anne, baba ve öğretmeninin kendisini dinlediğini gören çocuk duygularını ifade etme olanağı yakalar.Aldığı tepkilerle “anlaşıldım” duygusunu yaşar.Böylelikle rahatlar.

6-Çocuğunuza karşı davranışlarınızda tutarlı olun.Kendi içinizde çelişkili olmanız çocuğun “doğru davranışı bulmasına ya da göstermesine” engel olacaktır.

7-Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamayın.Çocuk anne babası ve öğretmeni tarafından önemsenmek,değerli bir insan olarak kabul edilmek ihtiyacındadır.Onun diğer çocuklarla kıyaslanması,kendini değerli görmesine engel olacaktır.Çocuğun kendine özgü,bağımsız bir birey olarak kabul edilmesi,ruh sağlığının temelini oluşturur.

Sevgili anne ve babalar, eğitimciler;

Çocuğunuzu,

-Hoşgörüyle yetiştirirseniz, Sabırlı olmayı öğrenir.

– Destekleyip yüreklendirirseniz, Kendine güven duymayı öğrenir.

– Yaptığı güzel şeyleri över ve beğenirseniz, Takdir etmeyi öğrenir.

– Hakkına saygı gösterirseniz, Adil olmayı öğrenir.

– Güven ortamı içinde yetiştirirseniz, İnançlı olmayı öğrenir.

– Kabul ve onay gösterirseniz, Kendini ve başkalarını sevmeyi öğrenir.

– Aile ortamı içinde dostluk ve arkadaşlık gösterirseniz, Bu dünyada mutlu olmayı öğrenir.

– Sevgi içinde büyütürseniz, Güvenmeyi öğrenir.

– Sürekli eleştirirseniz, Kınama ve ayıplamayı öğrenir.

– Kin ortamında büyütürseniz, Kavga etmeyi öğrenir.

– Alay edip aşağılarsanız, Sıkılıp utanmayı öğrenir.

– Devamlı utanç duygusuyla eğitirseniz, Kendini suçlamayı öğrenir.

– Devamlı gülünç duruma düşürürseniz, Çekingen olmayı öğrenir.

– Kendisine inanmazsanız, Dolandırıcılığı öğrenir.

– Aşırı hoşgörülü olursanız, Bencilliği öğrenir.

– Her zaman tenkit ederseniz, Kendini kabahatli bulmayı öğrenir.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Eğitimciye Notlar GBY Komisyon

Peygamberimizin Sünnetinde Çocuk Eğitimi Muhammed Nur Süveyd