Çocuğumun Boyu Kısa Mı?
Çocuğumuzun gelişimi normal mi? Yaşına göre yeterince büyüyor mu?
Ailelerin çoğu, çocuklarının gelişimini önemser. Boyunu, kilosunu, genel görünümünü yaşıtlarıyla kıyaslar. Onlara nazaran daha kısa görünüyorsa, üzülür. Ancak genellikle “Galiba benim çocuğum kısa boylu olacak” diyerek kabullenir.
Hâlbuki hekimler çocuğunuzun boy kısalığının her zaman genetik olmadığını, bazen rahatsızlıklardan kaynaklanabileceğini söylüyorlar. Bu rahatsızlıklar zamanında teşhis edilirse tedavi edilebiliyor.
Çocuğumun Boyu Ne Kadar Uzamalı?
Anne-babalar çocuklarının boyunun uzadığını kıyafetlerinin kısalmasından anlayabilirler. Bebeklerin ilk bir yaş içinde boyu ve kilosu oldukça hızlı artar.
Ortalama olarak, erkek bebekler 50, kız bebekler 48 cm. boyla dünyaya gelirler. Bir yaş içinde 25 cm kadar uzarlar. İkinci yaşta ise boyun uzama hızı düşer, 12 cm uzarlar.
Okul öncesi yaşlarda her yıl 6-8 cm uzaması normaldir. İlkokul çağındaki çocuklar buluğ çağına kadar her yıl ortalama 5-6 cm uzarlar.
Bir çocuk ergenlik öncesinde, yılda 5 cm'den az büyüyorsa, büyüme eğrisinde aynı çizgide devam edemiyor ve geride kalıyorsa; 'sorun var' diyebiliriz. Bunu çocuğunuzun kıyafetlerinin yaşına uygun olmamasından anlayabilirsiniz.
Ergenlik döneminde büyüme yeniden hızlanır. Ergenliğe normal zamanında girerlerse kızlar 18, erkekler 20 yaşına kadar uzamaya devam eder. Erken ergenliğe girme durumunda kemik uçları kapanır ve boy kısa kalabilir. Bu durum boyun kısa kalma nedenlerindendir.
Erişkinlikte Çocuğumun Boyu Ne Kadar Olacak?
Çocuğumuzu başka çocuklarla kıyaslamaktan çok kendi büyüme programında büyüyüp büyümediğiyle değerlendirmeliyiz. Çünkü normal gelişim gösterse bile her çocuğun boyu farklı olacaktır. Anne babadan gelen genetik özellikleri çocuğun boyunu etkileyecektir.
Kız çocuk için 18 yaşında ulaşacağı hedef boy; ortalama; annenin boyuyla babanın boyunun 13 cm. eksiğinin arasında olacaktır. Erkek çocuğun boyu ise, ortalama babanın boyu ile annenin boyunun 13 cm. fazlası arasında olur.
Mesela baba 1.70 anne 160 cm. olsun. Bu ailenin kızının boyunun 1.60 ila (1.70 – 13 =) 157 cm. arasında olması tabi bir durumdur. Oğlunun boyunun da, 1.70 ila (1.60+13=) 173 cm. arasında olması normaldir.
Ancak anne- baba yetersiz beslenme ve ağır işlerde çalışma gibi sebeplerle kısa kalmışsa çocuk büyüdüğünde anne babadan daha uzun olabilir. Yahut çocuk genetik mirasını anne baba dışındaki büyük anne-babalarından almış olabilir.
Bu sebeple çocuğumuzun anne babasından daha uzun olma, daha iyi gelişme imkânını da değerlendirmeliyiz.
Çocuğumuzun boyunu her 6 ayda bir ölçerek takip edelim. Gelişiminde duraklama ve akranlarından geri kalma görülüyorsa doktora başvuralım.
Unutmayalım ki “Zamanı gelince uzar nasıl olsa' diyerek beklerken, tedavi için geç kalabiliriz. Ülkemizde birçok kişi tedavi edilebilir problemler sebebiyle kısa boylu kalıyor.
Boy Kısalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Boy kısalığı şikayetiyle doktora müracaat ettiğinizde öncelikle bunun nedeni araştırılacaktır. Kısalık dışında başka bir problemi var mı? Diye araştırma yapılır. Mesela çocuğun kilosu da yaşına göre düşükse ve uzun süreli ishal olması veya iştahsızlık gibi başka bozukluklar da görülüyorsa, uzman doktorlar tarafından araştırılmalıdır. Büyüme geriliği bu hastalıkların erken teşhisi için önemli bir gösterge olabilir.
Eğer büyüme geriliğinin nedeni kronik bir hastalıksa, tedavisi de bu hastalığın kontrol altına alınmasına bağlıdır. Örneğin çocukluk çağında görülen şeker hastalığı, (diyabet-1) bağırsak hastalıkları, karaciğer, böbrek, kalp hastalıkları gelişme geriliğine sebep olabilir.
Kemik veya kıkırdakta görülen bozukluklar sonucu ortaya çıkan bir grup hastalıklar da boyun kısa kalmasına sebep olabilir. Bunlarda genellikle kemik boyları arasında orantısızlık görülür.
Kromozom hastalıkları, genetik olarak boy kısalığı gibi nedenler tedavi ile düzelmezler. Mesela down sendromlu çocukların boyu akranlarından daha kısadır.
Bazen gelişim geriliği beslenme yetersizliğine ve d vitamini eksikliğine bağlıdır. Bu durumda gıdaya özen gösterilir, gıdanın yararlı olmasına mani olan hayat koşulları iyileştirilir. Güneş ışığının yeterince alınamaması, yeterince oyun eksersiz yapma imkanının olmaması uzamayı olumsuz etkiler.
İyi beslendiği ve hiçbir hastalığı olmadığı halde büyümenin veya ergenliğe geçişin gecikmesi, genellikle hormonal bozukluğa işarettir. Hipofiz bezi yetmezliği, tiroid hormon azlığı, paratiroid hormon bozukluğu, büyüme hormonu yetersizliği gibi… Eğer kısa kalmanın nedeni hormon eksikliği ise, eksik olan hormonun verilmesiyle tedavi yapılır. Hormonların seviyesinin ölçümü endokrinoloji uzmanları tarafından titizlikle ve belli bir süre boyunca gözleyerek yapılmalıdır.
Bazı durumlarda yapısal (ailevî) nedenlerle boy uzaması akranlardan daha geç hızlanabilir. Bu da normaldir. Takip edilmelidir.
Hiçbir sebebi olmayan kısalıklar, aileden gelen genler sebebiyledir. Bu çocuklar her bakımdan normaldir ama sadece boyunun uzaması akranlarından daha azdır.
Büyüme Hormonu Nedir?
Büyüme hormonu, Growth hormon (GH) veya Somatotropin; insanlarda büyümeyi, hücre üretimini ve yenilenmesini uyaran hormondur. Bu hormonlar yaşa göre farklı seviyelerde salgılanarak büyümeyi etkilerler. Hormonların salgılanışı egzersiz, stres ve uykunun derin döneminde daha fazla olur. Bu sebeple sağlıklı kişilerin iyi bir gelişme gösterip mümkün olduğu kadar uzaması için düzenli gece uykusu uyumaları, spor yapmaları ve hayatta aktif olup (eğitim görmek vb.) sağlıklı stres yaşamaları faydalıdır.
Bu hormonlar kemiklerin uç kısmındaki kıkırdak kısmının yapımını arttırmakta ve uzun kemiklerde büyümeyi sağlamaktadır. Bu yüzden çocukluk döneminde bu hormonların yeterli salgılanması önemlidir. Hormonların eksikliği büyümede yetersizliğe yol açar ve değişik tipte cüceliklere sebep olur. Günümüzde bu hormon DNA teknolojisi ile üretilebilmekte ve tedavide kullanılabilmektedir.
Ancak hormon eksikliğine bağlı gelişme geriliği oldukça nadir görülür. Büyüme hormonunun tedavide kullanılması için mutlaka gerekli tahlillerin yapılıp eksikliğinin teşhis edilmesi gerekir.
Kaç Yaşına Kadar Tedavi Olunabilir?
Büyüme geriliğinin tedavisinde kişinin takvim yaşı değil kemik yaşı ölçümü esas alınır. Kemiklerde büyümeye izin veren boşlukların (epifiz hatları) kapanmasına kadar büyüme devam edebilir. Bunun tespiti için hastanın sol el bileğinin filmi çekilerek kemik yaşı belirlenir. Senelik büyüme hızının 2 cm' nin altına düşmesi de nihai erişkin boyuna ulaşıldığını gösterir.
Ülkemizde erken ergenlik sebebiyle büyüme hatlarının erken kapanması ve boy uzamasının erken sona ermesi durumu görülebilmektedir. Bunun önüne geçmek için ergenliği geciktirme tekniği uygulanabilmektedir. Bu tedavilerin uygulanabilmesi için kemik uçları kapanmadan sorunun teşhis edilmesi gerekir.
Nasıl Daha Uzun Boylu Oluruz?
Eğer çocuğumuzun hiçbir sağlık problemi yoksa genetik yapısının imkan verdiği en uzun boya ulaşmak için şu faktörlere dikkat etmek yararlı olur:
Beslenme:
Kısa boylu olmanın en sık rastlanan nedeni yetersiz ve dengesiz beslenmedir. Beslenme problemleri öncelikle ergenliğin gecikmesine veya erken gerçekleşmesine sebep olarak olumsuz etki yapar.
Çok zayıf çocuklarda ergenlik gecikir. Dengesiz beslenerek şişmanlayan çocuklarda erken ergenlik sorunu görülür. Bunlarda da kemik uçları erken dönemde kapanarak boyun kısa kalmasına sebep olabilir. Ayrıca omurganın ve kemik uçlarının üstüne fazla yük biner. Hareket azalır, hastalık riskleri artar.
Beslenmede miktardan çok nitelik önemlidir. Gelişme çağında protein, vitamin ve demir çinko gibi elementler yeterli miktarda alınmalıdır. Bu maddeler yeni kemik, kas, ve diğer vücut hücrelerinin üretilmesinde kullanılacaktır. Bilhassa et, tavuk, balık gibi kan yapıcı, hücre yenileyici kaynaklardan yeterince alınmalıdır. Yenilen gıdaların faydalı olması için güneş ışığından da faydalanmak gerekir.
Faydalı gıdaların emilimini azaltan çay, kahve ve kolalı içecekleri çocuklarınıza fazla vermeyin. Beslenme değeri olmayan abur cubur yerine faydalı gıdalar almasını sağlayın. Çocuklarınızın zekâsı hızla gelişiyor, onları beslenme konusunda bilinçlendirin.
Uzun boylu olmak isteyenlere genellikle süt içmesi tavsiye edilir. Süt kalsiyum için iyi bir kaynaktır ama fazlası demir emilimine mani olur. Demir eksikliği ve kansızlık, boyun kısa kalmasına sebep olabilir. Bu sebeple her gıdadan yeteri kadar alınması daha iyi olur.
Oyun ve Eksersiz:
Oyun ve eksersiz büyümeyi birçok yoldan destekler:
1. Çocuk hareket edince acıkır, metabolizması hızlanır, iştahı açılır.
2. Hareket ederken kan dolaşımı hızlanır, kan vücutta daha iyi dolaşır. Hücrelerin içine yapı taşları daha kolay girer.
3. Oyun sırasında büyüme hormonu salgılanır.
4. Koşup zıplayan çocukların kemik uçlarındaki, uzamayı sağlayan kıkırdak doku uyarılır.
Bilhassa açık havada oyun oynamak, hareket etmek çok faydalıdır. Güneş ışığı ve temiz hava gelişimi destekler. Güneşsiz yerlerde çalışan çocukların kısa kaldığı gözlenmiştir.
İyi Hayat Şartları ve Mutluluk
Çocukların sağlıklı gelişimi için yaratılışlarına uygun hayat şartlarında yaşamaları önemlidir. Çok ağır işlerde, sağlıksız şartlarda çalıştırılan çocuklar yeterli gelişim gösteremez. Bakım evlerindeki aile sevgisinden mahrum çocukların da akranlarından kısa kaldıkları gözlenmiştir.
Çünkü büyüme bir beyin fonksiyonudur. Çocuk sürekli eza cefa görürse kötü duygular hisseder. Beyin, kendisini güvende hissetmezse sürekli tetiktedir, stres altındadır. Bu sebeple büyüme için gerekli yapı taşlarını savunma için yedekte tutar, büyümeye yeterince yatırım yapamaz.
Ancak kendini mutlu bir ortamda hisseden çocuğun bünyesi gerekli gelişimi gösterebilir.
Bundan hareketle “Çocuklar sevgi ve neşe ile büyür” diyebiliriz.
Ayrıca büyüme hormonlarının salgılanması için, çocuğun düzenli uykusu, düzenli hayatı olmalıdır. Büyüme hormonunun kandaki seviyesi derin uyku sırasında da yükselir. Düzgün aile yaşantısına sahip, huzurla uykuya dalan bir çocuk her bakımdan gelişim gösterir.
Çocuğun kendini güvende hissetmesi kadar tatmin bulması da önemlidir. Kendisine görev verilen ve yaptıkları takdir gören çocuklar kendine değer verir. Kötü alışkanlıklardan ve depresif hallerden uzak kalır. Ödevlerini ve sorumluluklarını başarmak için aktif olan ve sağlıklı bir gerilim yaşayan çocukların da daha iyi geliştikleri görülmektedir.
Bütün şartlara sahip olduğu halde çocuğunuzun boyu uzun değilse üzülmeyin. Önemli olan sağlıklı olması… Hatta ondan da önemlisi imanlı ve güzel ahlaklı bir kul olması.
Çocuğunuzun boyunun kısa olmasının tedavi edilebilir bir nedeni yoksa bu konuya fazla ilgi göstermeyin. Çocuklar anne babalarının onları olduğu gibi kabullenmelerine ihtiyaç duyar.
Ona uzun boylu olmaktan çok daha önemli gayeler gösterin. Güzel davranışlarına ilgi gösterip takdir ederek kendisine güven duymasını sağlayın.
Uzm. Dr. Hanefi Demirtaş
FANİ DUNYA RADYO FORUM
