ÇOCUK OYNAYARAK ÖĞRENİR VE OYUN, ÇOCUĞUN GERÇEĞİDİR
Hamd, âlemlerin Rabbi Allah’a mahsustur. Salât ve selâm sevgili Peygamberimiz (sas)’e olsun. Allah’ın selâmı, rahmeti, bereketi ve inayeti tüm Müslümanların üzerine olsun.
Bu yazımızda çocuk için oyunun önemi, üzerindeki etkileri, faydaları ve gelişimine katkıları üzerinde duracağız.
Oyunun çocuk için sadece bir eğlence aracı olmadığını, onun için en büyük ve ciddi gerçeklik olup öğrenmenin kalıcı aracı olduğunu biliyor muydunuz?
Çocuğun maruz kaldığı baskılardan kurtulmak için oyuna başvurduğundan ve ailesinden gördüklerini, oyunlarına yansıttığından haberiniz var mıydı?
Şu ana kadar oyunla ilgili bildiğiniz ve bilmediğiniz şeyleri aklımızın bir köşesinde tutalım ve söze başlayalım.
Oyun Nedir?
Belli bir amaca yönelik olan veya olmayan, kurallı ya da kuralsız gerçekleştirilen; fakat her durumda çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı fiziksel, bilişsel, dilsel, duygusal ve sosyal gelişiminin temeli olan, gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için en etkin öğrenme sürecidir. 1
Oyun, çocukta doğuştan gelen bir tabiat ve Allah’ın onda yarattığı bir içgüdüdür. 2
Oyun, çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişiminde çok önemli bir role sahiptir. Çocuk için oyundan daha zevkli ve etkili bir öğrenme aracı yoktur. Oyun, çocuğun kas ve sinir sistemini geliştirirken aynı zamanda biriken enerjisini de boşaltarak onu rahatlatır. Koşmasına, zıplamasına, tırmanmasına, tekme ve takla atmasına izin verilmeyen dört duvar arasına sıkışmış bir apartman çocuğu, birikmiş enerjisini boşaltamadığı için sinirli ve saldırgan, idare edilmesi zor bir yapıya sahip olacaktır. Oyun, çocuğun en ciddi işidir. O, sadece eğlenmek için oynamaz, gücünü ve yeteneğini dener, içinde yaşadığı çevreyi ve eşyayı keşfeder, kendisini başkalarından ayıran özelliklerin farkına varır, duygularını açığa vurur, kendisini tanımayı öğrenir. 3
İnsan yavrusu, canlılar arasında en uzun süre içinde gelişimini tamamlayan varlıktır. Kasların ve tüm bedenin gelişimini tamamlayan varlıktır. Kasların ve tüm bedenin gelişimi çocukluk döneminde gerçekleşir. Bu dönemden sonra kas, kemik, göğüs, ciğer ve diğer uzuvların daha sağlam gelişmesi zorlaşır. Bu yüzden küçüklüğünde çocuğun bedensel yapısının hakkını vermek gerekir. 4
İlk dönem âlimleri, çocuğun oyun oynamasının önemine dikkat çekmişlerdir. İmam Gazalî İhya’sında diyor ki; “Kur’an mektebinden gelen çocuğun yorulmayacak şekilde güzelce oyun oynamasına ve okulun yorgunluğunu üzerinden atmasına izin verilmelidir. Çünkü çocuğun oyun oynamasını engellemek ve onu sürekli öğretimle meşgul etmek kalbini öldürür ve zekâsını işlemez hale getirir. Onun için hayat çekilmez bir hale gelir ve nihayet dersten kurtulmak için kaçacak bir yol arar.” 5
Çocuğun oyun ve sporla meşgul olmasını engellemek bazen tehlike sinyalleri de verir. Çok geçmeden o gelişir, büyür ve nihayet, eninde sonunda bedensel veya ruhsal bir hastalık olarak ortaya çıkar. 6
Oyunu sadece çocuğun eğlencesi olarak algılarsak büyük bir yanılgıya düşeriz. Çocuğun ekmeğe ve suya ihtiyaç duyduğu kadar oyuna da ihtiyacı vardır. Çocuklar fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini en iyi, oyun içindeki aktivitelerden öğrenir. Çocuk demek; oyun demektir. 7
Oyuna İlişkin Bazı Özellikler
→ Oyun; çocuk için büyüklerdeki ‘iş’in karşılığıdır.
→ Oyun; çocuk üzerinde olumlu etkisi bırakır.
→ Oyun; deney ve araştırma içerir.
→ Oyun; zihni ve bedeni çalıştırır.
→ Oyun; diğer çocuklarla sosyal kaynaşmayı sağlar.
→ Oyun; çocuğun ilgisini çeken ve beyni uyaran bir araçtır.
→ Oyun; mutluluk ve heyecan verir.
→ Oyun; üretim, özgüven ve empati duygusunu geliştirir.
→ Oyunda çocuk; kurallara uymayı, paylaşmayı, hoşgörüyü, problemlere çözüm getirmeyi, toplumsal rolleri, araştırmayı, uzlaşmayı, sorumluluk almayı, kendini, kendini ifade etmeyi, karar vermeyi ve sonuçlarına katlanmayı öğrenir. 8
Çocuk ve Oyun
Oyun, çocuğu tanımada en önemli yollardan biridir. Çünkü çocuk oyun içerisinde özgürdür, her türlü yapmacıklıktan uzaktır, içindeki duygu ve düşüncelerini rahatça oyuna yansıtır. Bu yüzden çocuğun nasıl bir ruhsal durumda bulunduğunu, olaylara ne tür tepkiler verdiği, oyun içerisindeki davranışları dikkatli bir şekilde gözlemlenerek ortaya çıkarılabilir. 9
Çocuk, oyuncaklarıyla olduğu gibi, oyunlarıyla da ayrılmaz bir bütünlük içindedir. Çocuk oyunda çok ciddidir. Çünkü çocukta oyun ve gerçek yaşam arasındaki çizgi henüz çizilmemiştir. Oyun ve gerçek yaşam arasındaki çizgi henüz çizilmemiştir. Oyun ve gerçek, çocuk için birbirine ters düşen şeyler değildir. Bu demektir ki oyun, çocuğun gerçeğidir ve bizim gerçeklerimiz, çocuğun görüşüyle gerçeklik oranı düşük birer oyundur. 10
Oyun çocuk için boşa yitirilen bir zaman değildir. Hangi türden olursa olsun, her oyunun çocuğa kazandırdığı bir şey vardır. Bazı oyunlar çocukları, ileride atılacakları yaşamda alacakları role, görevlerine hazırlar. Bebeklerine annelik yapan, ona ninni söyleyen bir kız çocuğu; yarınki işinin hazırlığı içinde değil midir? Okul öncesi çağında, oğlan çocuklarının kızlara oranla daha yoğun bir yapım etkinliği içinde bulundukları ve kendi kendilerine bir şeyler üretmeye, malzemelere biçim vermeye uğraştıkları saptanmıştır. Bunlar; yarınki mimarlar, mühendisler, ustabaşılar, işçiler, çiftçiler, tüm üreticilerdir. 11
Oyunun Çocuğun Gelişimine Etkileri
→ Çeşitli biçim, boyut, renk ve maddeden oluşan oyun malzemesiyle oynayan çocuk, bir eşyayı, diğerinden ayıran özellikleri (ağır/hafif, uzun/kısa vb.) kıyaslama yoluyla görerek öğrenir. 12
→ Çocuk, oyun yoluyla yaşadığı toplumun ahlâk ve görgü kurallarını öğrenir. 13
→ Kişiliğin vazgeçilmez özelliği olan bağımsızlığı oyundan daha iyi kazandıran bir araç yoktur. 14
→ Grup oyunlarında çocukları izlerken her çocuğun davranış biçiminden ailesi hakkında bilgi edinmek mümkündür. Aşırı hoşgörü ve serbestlik içinde yetişen, her istediği yerine getirilen bir çocuk oyunun kurallarına uymakta zorlanır.
Aşırı otoriter aileden gelen, dayak ve baskı ile eğitilen bir çocuk oyunda ya saldırgan davranışlar gösterir, ya da silik ve pasif kalır. 15
→ Çocuk, oyunla kazandığı olumlu davranışları pekiştirip olumsuz davranışları değiştirme olanağı bulmaktadır. 16
→ Oyun oynayan çocuk, yeteneklerini keşfeder, kendine güveni gelişir, başkalarının haklarına saygılı olma duygusu gelişir. 17
→ Oyun, pasif çocuğu aktifleştirip cesaretlendirir. 18
→ Oyun oynayan çocuğun, işbirliği yapma yeteneği oluşur. 19
→ Oyun, çocuğun dünyayı keşfetmesine, bilgiler edinip merak duygusunu tatmin etmesine olanak sağlar. 20
→ Oyun anında çocuk; düşünme, algılama, kavrama, mukayese etme, akıl yürütme gibi sürekli bir zihinsel faaliyet içerisindedir. 21
→ Çocuk; mutluluk, dostluk, korku, acı, acıma, kaygı, düşmanlık, sevme, güven duyma, bağımlılık, bağımsızlık, ayrılık, ölüm gibi pek çok duygusal tepkiyi oyun yoluyla öğrenir. Ve birikmiş enerjisini boşaltır. 22
→ Çocuğun, oyunda konuşma becerisi artar. Yeni bilgiler edinmeyi, bilgilerini aktarmayı alışkanlık edinir. 23
→ Çocukların; yürüme, koşma, atlama, tırmanma, kayma, inme, fırlatma, yakalama gibi sürekli hareket halinde olmaları, onların büyük kas gelişimini desteklemektedir. 24
→ Çocukların el ve parmak kaslarının gelişimi olan küçük kasların gelişimi ise tutma, koparma, kesme, bağlama, çözme, düğümleme, yoğurma, boyama gibi etkinliklerin oranında artmaktadır. 25
→ Oyunun her türlü yararı bir yana bırakılsa bile ortada bir kenara itilemeyecek bir şey vardır. Çocuğun oynarken yaşadığı sevinç… Bu sebeple çocuğun oyunu engellenmemeli, okul öncesinde oynamaya itilmelidir. Oyundan yoksun kalan çocuk, yetişkinliğe bazı eksiklerle girme durumunda kalacaktır. 26
Rasûlullah (sas)’in Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin başta olmak üzere çocuklarla çeşitli oyunlar oynadığı görülmektedir. Hatta daha istekli oynamaları için çocukları övdüğü, takdir ve tebrik ettiği de görülmektedir. Cabir (ra) anlatıyor: “Rasûlullah (sas)’in yanına girmiştim. Hasan ile Hüseyin sırtına binmiş, elleri ve dizleri üzerinde yürüyor ve ‘Ne güzel devedir sizin deveniz. Ne güzel yüklersiniz siz.’ diyordu.” 27-28
Elbette çocuklarla, onların seviyesine inerek oynamalıyız. Onlara zaman ayırmalıyız. Çoğu anne-baba bu sebeple çocuklarıyla arkadaş olmaya çalışırlar ve onun arkadaş ihtiyacını karşılayacağını sanırlar. Çocukla ancak yaşıtı arkadaş olabilir. Çocuğa nasıl oynayacağını göstermede yardımcı olabilirsiniz, bir süre birlikte oynayabilirsiniz. Ancak benmerkezcilikten kurtulup sosyalleşmesi için arkadaşa ve onunla oynamaya ihtiyacı vardır. Özellikle grup oyunlarında, arkadaşlarını eve çağırmasına, gitmesine veya uygun ortamlarda sokağa çıkmasına, arkadaşlarıyla aldığı oyuncakla oynamasına izin vermelisiniz. Okul öncesi dönemde oyun ve arkadaş ihtiyacı karşılanmayan çocuklar okula uyum sağlamakta zorlanırlar. 29
Oyuncak Seçimi
Oyun ve oyuncak seçilirken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Çocuğun oyunda aktif olması, oyunu izleyen değil oynayan olması gerekir. Bilgisayarda veya kumanda ile oynanan oyunda çocuk aktif katılımcı değildir; çoğunlukla izleyici konumundadır, oyunu oyuncaklar oynamaktadır. Ayrıca bilgisayar vb. oyunlar sosyalleşmeyi sağlayamaz. Bunların yerine çocuğunuzun üretken ve aktif olabileceği oyuncaklar tercih ediniz. Yapboz ve lego gibi oyuncaklar faydalı olacaktır. Ayrıca çocuğunuza her istediği oyuncağı almayınız. Bazen, bazı şeylere sahip olmayı hayal etmesine fırsat verin. O oyuncak hayalinde kalsın. Her şeye sahip olan çocuğun hayattan zevk alma oranı düşmektedir. Ayrıca sürekli yeni oyuncaklar almaktansa, oyuncaklardan bir kısmını belli aralıklarla değiştirerek çocuğunuzun oyuncaklardan yeniden heyecan duymasını sağlayabilirsiniz. 30
Çocuğun oyunu konusunda dikkat edilmesi gereken iki noktayla yazımızı sonlandıralım:
1) Bir canlıyı hedef edinerek oyun oynamasını yasaklamalıyız. Rasûlullah (sas) içinde can olan bir şeyi hedef edinen kimseye lanet etmiştir. 31
2) Akşamdan önce çocuklar oyunu bitirerek eve girmelidir. Cabir (ra)’den rivayete göre Rasûlullah (sas): “Gecenin ilk saatleri geçinceye kadar çocuklarınızı dışarı çıkmaktan men edin. Çünkü o vakitte şeytanlar dağılır.” buyurmuştur.32-33
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kaynakça
1) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
2) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
3) Ali Çankırılı, Oynuyorum / Öğreniyorum, Zafer Yayınları
4) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
5) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
6) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
7) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
8.) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
9) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
10) Psikolog Tuncer Altınköprü, Çocuk Psikolojisi, Hayat Yayınları
11) Psikolog Tuncer Altınköprü, Çocuk Psikolojisi, Hayat Yayınları
12) Ali Çankırılı, Oynuyorum / Öğreniyorum, Zafer Yayınları
13) A.g.e.
14) A.g.e.
15) A.g.e.
16) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
17) A.g.e.
18) A.g.e.
19) A.g.e.
20) A.g.e.
21) A.g.e.
22) A.g.e.
23) A.g.e.
24) A.g.e.
25) A.g.e.
26) Psikolog Tuncer Altınköprü, Çocuk Psikolojisi, Hayat Yayınları
27) Taberanî
28) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
29) Ali Çankırılı, Oynuyorum / Öğreniyorum, Zafer Yayınları
30) Abdulaziz Yılmaz, Sobe, Mgv Yayınları
31) Buharî, Müslim
32) Ahmed b. Hanbel, Hakîm
33) Muhammed Nur Süveyd, Çocuk Eğitimi, Uysal Yayınları
FANİ DUNYA RADYO FORUM
