İSLAMDA NAFAKA
İnfak edilen şey, azık, yiyecek, ev reisinin sağlamak zorunda olduğu yiyecek, giyecek, mesken ve benzeri şeyler "Nafaka" kökünden infâk; hayır yolunda mal sarfetmek demektir Nafakanın çoğulu "nafakât"tır Bir terim olarak yiyecek, giyecek ve meskenden kişiye yetecek miktarı ifade eder
Nafaka genel olarak ikiye ayrılır: 1 Kişinin kendisine gerekli olan nafaka Bu, başkasına vereceği nafakadan önde gelir Çünkü Hz Peygamber; "Önce kendi nefsine, sonra nafakası sana gerekli olan kimselere tasadduk et" buyurmuştur (Müslim, Zekât, 95, 97, 106; Ebû Dâvud, Zekât, 39, 40; Ahmed b Hanbel, II, 94)
2 Kişinin başkalarına vermesi gereken nafaka Bu çeşit nafakanın üç sebebi vardır Evlilik, hısımlık ve mülkiyet bağı
İslâm'da aile reisi olarak kadının ve çocukların geçimini sağlamak görevi erkeğe verilmiştir Ayrıca, anne, baba, kardeşler ve diğer hısımlar bakıma muhtaç duruma düşünce, "geçimi sağlama yükümlülüğü" onları da kaps----- alır Hattâ İslâm'da mâlik veya zilyed olunan hayvanların bile yedirilip içirilmesi görevi aile reisinindir (el-Kâsânî, Bedâyiu's-Sanâyi, IV, 40) Hayvanın açlık veya susuzluk nedeniyle ölümüne sebep olmak sorumluluğu gerektirir Nitekim Allah'ın Rasûlü bir kedinin ölümüne sebep olan bir kadın için şöyle buyurmuştur: "Açlıktan ölünceye kadar hapsettiği bir kedi için bir kadın azap olundu Ona kendisi yedirmediği gibi, toprak haşaratın yiyebilmesi için serbest de bırakmadı" (Buhârî, Enbiyâ, 54; Şirb, 9; Müslim, Selâm, 151, 152; Birr, 133, 134; Küsûf, 9; Nesâî, Küsûf, 14, 20; Ahmed b Hanbel, II, 159, 188, 286, 424)
Hayvana gücünün yetmeyeceği yükün taşıtılması haramdır Köleye de böyle yük yükletilemez Mâlik, hayvana infaktan kaçınırsa, çoğunluğa göre kazâen ve diyâneten buna zorlanır Hanefilere göre ise buna kaza yoluyla zorlanamaz (el-Kâsânî, âge, IV, 40; eş-Şîrâzî, el-Muhezzeb, II,168 vd; ez-Zühaylî, el-Fıkhul-İslâmî ve Edilletüh, Dimaşk 1405/1985, VII, 763, 764)
İnsanlardan nafaka hakkı sahipleri sırasıyla şöyledir:
Evli Kadının Nafakası
Bir kadın evlenip kocasının evine yerleştikten sonra bütün yiyecek, giyecek ve mesken masrafları kocaya aittir Bunlar, israfa kaçmadan ve cimrilik de etmeden eşlerin sosyal seviyelerine göre sağlanır Eşlerin her ikisi de zengin ise, buna uygun harcama yapılır İkisi de fakirse, kadın kocasından zenginler seviyesinde bir harcama isteyemez Birisi zengin, diğeri fakirse, ortalama yol izlenir Ancak bazı alimler nafakanın miktarı konusunda yalnız kocanın durumunun dikkate alınacağını söylerler
Ayet-i kerîmelerde şöyle buyurulur: Annelerin yiyecek ve giyeceği gücünün yettiği ölçüde çocuğun babasına aittir" (el-Bakara, 2/233)
Hâli vakti geniş olan, nafakayı genişliğine göre versin Rızkı kendisine daraltılan fakir de nafakayı Allah'ın ona verdiğinden versin Allah hiçbir nefse ona verdiğinden başkasını yüklemez Allah güçlüğün arkasından kolaylık ihsan eder" (et-Talak, 65/7)
Koca, hanımının giyim masraflarını da karşılamak zorundadır Burada da sosyal seviye ve İslâm'a uygun olan örf ve âdetler ölçü alınır Kadının biri yazlık, diğeri kışlık olmak üzere yılda en az iki kat elbiseye hakkı vardır Giyim kaps----- yorgan, döşek, çarşaf ve yastık gibi evin normal eşyası da girer
Koca, hanımına müstakil ve içinde sosyal durumuna uygun mefrûşatı bulunduran, kötü komşulu olmayan bir mesken sağlamak zorundadır Bu yer kadının malı, canı ve ırzı hakkında güvenli olmalı ve karıkoca hayatı yaşamaya elverişli bulunmalıdır
Ayet-i kerime'de şöyle buyurulur: "Boşanan o kadınları, gücünüzün yettiği kadar ikamet ettiğiniz yerin bir bölümünde oturtun Evleri başlarına dar etmek için kendilerine zarar vermeyin" (et-Talâk, 65/6)
Karı, kocasının hısımlarıyla birlikte oturmaya zorlanamaz Ancak koca, bir başka evliliğinden olan ve henüz bülûğ çağına gelmemiş bulunan kızını karısıyla birlikte oturtmak hakkına sahiptir
Kadın kendi evini, kendisinin ikametine tahsis etmesi için kocasına kiraya verebilir (İbnül-Hümâm, Fethul-Kadir, III, 321-339; el-Kâsânî, age, IV,14,15; el-Fetâvâl-Hindiyye, I, 544 vd; Ö N Bilmen, İstilâhat-ı Fıkhıyye Kâmusu, II, 450)
Kadın, bakıma muhtaç olduğu veya sosyal seviye bakımından emsali kadınların hizmetçisi bulunduğu takdirde, hizmetçi tutmak da nafaka kaps----- girer
Kadın, kocasının talebine rağmen, onun evine gelmez veya itaatsiz olarak evden çekip gider yahut irtidat ederse erkeğin nafaka yükümlülüğü kalkar
İddet bekleyen kadının nafakası: İddet kocanın ölümü veya eşini boşaması halinde söz konusu olur
Vefat iddeti bekleyen kadına nafaka gerekmez Çünkü koca vefat edince tüm malı mirasçılara geçer Karısı da dörtte bir veya şekilde bir oranında mirasçı olur İslâm'ın ilk dönemlerinde koca, eşi için ölümünden sonra bir yıl süreyle nafaka verilmesini vasiyet etmek zorundaydı
Ayette şöyle buyurulur: "Sizden karısını geride bırakıp ölecek olanlar eşlerinin kendi evlerinden çıkarılmayarak bir yıl süreyle yararlanmasını vasiyet etsinler" (el-Bakara, 2/240)
Ancak bu ayette belirtilen bir yıl süreli nafaka ve mesken ile vasiyet hükmü kadına miras hakkı tanıyan Nisâ Sûresi 12 ayetin inmesiyle neshedilmiş, bir yıllık iddet süresi de şu ayetle kısaltılmıştır: "İçinizden ölenlerin geride bıraktıkları karıları kendi kendilerine dört ay on gün beklerler" (el-Bakara, 2/234)
Ric'î olsun, bâin olsun boşanma hâlinde iddet süresince kocanın nafaka yükümlülüğü devam eder Boşamanın iki veya üç defa olması sonucu değiştirmez Ancak üçlü boşamada Şâfiî, Mâlik ve Ahmed b Hanbel'e göre yalnız mesken temin edilir; diğer giyim, yiyecek vb gerekmez
Çocukların geçim masrafları kız ve erkek çocukların nafakaları babalarına aittir nafakanın kaps----- bu çocukların yiyecek, giyecek ve mesken ihtiyaçları girer
Talâk sûresi 6 ayette şöyle buyrulur: "Eğer (çocuklarınızı) sizin için, onlar (anneleri) emzirirlerse, onlara emzirme ücretlerini tam olarak veriniz" Burada, boşanmış bir kadının iddetini tamamladıktan sonra, çocuğunu emzirmesi halinde ücrete hak kazanacağı hükmü yer almaktadır Bu da, çocuğun nafakasının babaya ait olduğunu gösterir
Evli kadın çocuğunu emzirmek istemezse, eğer çocuk başka kadının sütünü alırsa, annesi emzirmeye zorlanamaz
Hz Âişe (ranha)'dan şöyle dediği rivayet edilmiştir Ebû Süfyanın karısı Hind b Utbe Rasûlüllah'ın huzuruna girdi ve "Ey Allah'ın elçisi, gerçekten Ebû Süfyan çok cimri bir adamdır Bana kendime ve çocuklarıma yetecek kadar nafaka vermiyor Onun malından haberi olmaksızın birşey alırsam, bana günah var mıdır?" dedi Rasûlüllah (sas); "Onun malından sana ve çocuklarına yetecek kadarını ma'ruf şekilde al" buyurdu (Buhârî, Büyû', 95; Nesâî, Kudât, 31; İbn Mâce, Ticârât, 65)
Bu hadis-i şerif, karısı ile çocuklarının nafakasını vermenin erkek üzerine vacib olduğunu gösterir
Babanın erkek çocuğuna bakma yükümlülüğünün şartları
a) Erkek çocuk büluğ çağına gelmemiş olmalıdır Ancak çocuk büluğ çağına geldiği halde sakat, kötürüm, felçli ve müzmin şekilde hasta olur ve kazanmaktan aciz bulunursa yine babanın nafaka yükümlülüğü devam eder
b) Fakir olmalıdır Çocuğun kendine ait malı varsa, masraflar ondan yapılabilir
c) Baba, çocuklarına bakmaya muktedir olmalıdır Bu, babanın ya zengin ya da çalışabilecek durumda olmasıyla gerçekleşir
d) Babanın ve çocuğun hür olmaları gerekir
Babanın kız çocuğuna bakma yükümlülüğünün şartları
a) Kızda büluğ ve yaş aranmaz Evleninceye kadar kız çocuklarının geçimi babaya aittir Evlendikten sonra bu yükümlülük kocasına geçer Kocası ölür veya boşanırlarsa kadın yine babasının evine döner Kadın çalışıp kazanmaya zorlanamaz Fakat İslâmî ölçüler içinde bir iş veya meslekte çalışıp kazanmak isterse bu da câizdir
b) Fakir olmalıdır Eğer kızın malı varsa, geçimi ondan sağlanır
c) Baba, çalışıp kazanmaya muktedir veya zengin olmalıdır
d) Babanın ve kızın hür olmaları gerekir
Bir kimsenin yakınlarının geçimini sağlarken öncelik vereceği kimseler hadis-i şerifte şöyle belirlenmiştir: Ebû Hûreyre (ra) nakleder: "Bir adam Resûlullah (sas)'a gelerek şöyle dedi: Ey Allah'ın elçisi! Benim yanımda bir dinar para var, nereye sarfedeyim? Hz Peygamber; "Kendi ihtiyacın için sarfet" buyurdu Adam: "Yanımda başka bir dinar daha var" dedi Hz Peygamber; Eşine sarfet" buyurdu Adam dedi: "Başka bir dinar daha var" Hz Peygamber; "Çocuklarına sarfet" buyurdu Adam:
"Bir dinar daha var" dedi Hz Peygamber, onu da hizmetçisine harcamasını söyledi Son bir dinar daha olduğunu söyleyince de; "Sen onu nereye harcayacağını daha iyi bilirsin" buyurarak, bu konuda onu serbest bıraktı" (Ahmed b Hanbel, II, 251, 471; Nesâî, Zekât, 54)
Ana-baba ve diğer usulün geçim masrafları
Ana-baba yoksul düşer veya yaşlanıp çalışamaz olursa, ilgi ve bakım yükümlülüğü çocuklara aittir
Ayet-i kerimelerde şöyle buyurulur:
"Rabbin ancak kendisine ibadet etmenizi, bir de ana-babaya ihsanda bulunmanızı emretti” (el-İsrâ, 17/23) "Bana ve ana-babana şükret" (Lokmân, 31/14) "Ana-babana İslâm'a aykırı emirlerinde itaat etme Onlara dünyada ma'ruf şekilde dostluk göster" (Lokmân, 31/15)
Cabir b Abdullah'dan şöyle dediği nakledilmiştir: Hz Peygamber (sas)'e babası ile birlikte bir adam geldi ve şöyle dedi:
"Ey Allah'ın elçisi! Benim kendime ait malım var; bir de malı olan babam var Babam benim malımı almak istiyor" Rasûl-i Ekrem (sas) şöyle buyurdu: "Sen ve malın babana aittir" (es-Serahsî, el-Mebsût, V, 222-229; el-Kâsânî, Bedâyiu's-Sanâyi, IV, 30; İbnül-Hümam, Fethul Kadir, III, 349 vd)
Ancak, ana-babaların çocukların malı üzerindeki bu mülkiyet hakkı, yorumlanarak, onların fakîr ve muhtaç olmalarıyla sınırlandırılmıştır Çünkü miras ayetleri nâzil olunca ana ve babanın, ölen çocuklarının malı üzerindeki hakları belirlenmiştir
Ana-babanın çocuktan nafaka almalarının şartları şunlardır: Bunların yoksul olması gerekir Aksi halde ihtiyaçları kendi mallarından karşılanır Nafaka yükümlüsü olan çocuk veya torunun, bunu vermeğe muktedir olması gerekir Bu kudret ya zengin olmakla, ya da çalışıp kazanmaya gücü yetmekle gerçekleşir
Yakınlara nafakanın gerekli olması için şartlar şunlardır:
1 Hısımın yoksul olması gerekir Bu da ya malı olmamakla veya çalışmaya gücü yetmemekle meydana gelir Çalışmaya gücün yetmemesi yaş küçüklüğü, yaşlılık, akıl hastalığı veya müzmin hastalık gibi nedenlerle olur Ancak ana-baba bundan müstesnadır Çünkü bunlar sağlıklı ve güçlü olup çalışmaya güçleri yetse de kendilerine nafaka desteği sağlanır Bu duruma göre, ana-baba ve eş dışındaki hısımlar zengin olur veya çalışmaya gücü yeterse kendilerine nafaka gerekmez Mâlikîlerce tercih edilen görüşe göre ana-baba çalışmaya gücü yetince çocuklarından nafaka talep edemez (el-Kâsânî, age, IV, 36, 37; İbn Âbidîn, Reddül-Muhtâr, II, 923; eş-Şîrâzî, el-Muhezzeb, II, 167; eş-Şirbînî, Muğnîl-muhtaç, III, 448; İbn Kudâme, el-Muğnî, VII, 595; İbnül-Hümâm, age, III, 347)
2 Nafaka yükümlüsünün gerek zenginlik ve gerekse çalışıp kazanmaya güç yetirmesi bakımından yoksul hısımının geçimini sağlayacak durumda olması gerekir Ancak baba ve eş, bunun istisnasıdır Bir erkek yoksul da olsa ebeveynine ve eşine bakmakla yükümlüdür Mâlikîlere göre yoksul çocuk, çalışıp kazanmaya gücü yetse bile ana babasına nafaka vermesi gerekmez
Câbir (ra)'in naklettiği bir hadiste şöyle buyurulur: "Sizden biriniz yoksul düşerse, önce kendi ihtiyaçlarını karşılasın Bundan artarsa aile fertlerinin ihtiyacına sarfetsin, yine artarsa diğer hısımlarına harcasın" (Ebû Dâvud, Itâk, 9; Nesâî, Büyû', 84; Ahmed b Hanbel, III, 205)
3 Geçimi sağlanacak kimsenin nesep hısımı olması gerekir Ancak karı ve mülk ilişkisine dayanan câriye bu kuralın dışındadır
Hanefilere göre nafaka yükümlüsünün, nafaka vereceği kimseye mirasçı olacak derecede nesep hısımı olması gerekir Delil şu âyettir:" Ne bir anne çocuğu yüzünden, ne de çocuk kendisinin olan bir baba çocuğu sebebiyle zarara sokulmasın Mirasçıya düşen de bunun gibidir" (el-Bakara, 2/233) Bu âyete göre, ana-baba ile çocuklar arasındaki bir takım hak ve yükümlülükler diğer mirasçılar arasında da söz konusu olur Bu, gerektiğinde geçim masraflarını da kaps----- alır
Din Ayrılığının Nafakaya Etkisi: Kadın itaatsiz veya mürted olmadığı sürece eşler arasındaki din ayrılığı kadının nafaka alma hakkına engel olmaz Diğer hısımlar arasındaki nafaka yükümlülüğüne gelince;
Hanefilere göre, usûlün, fürûun ve eşin nafakasında din birliği şart değildir Bu üç sınıfın dışındakiler için ise din birliği şarttır Çünkü müslümanla gayri müslim arasında miras cereyan etmez (bk "Miras" mad) Buna göre, karı, ana, baba, dedeler, nineler, çocuk ve torunlar dışındaki hısımlara din ayrılığı bulununca nafaka gerekmez Karının nafakası onu evde hapsetme karşılığıdır Bunun dışındaki usûl ve fürûun nafakası ise "biri diğerinin cüz'ü olması" esasına dayanır Bir kimsenin parçası kendisi gibidir Küfrü sebebiyle kendi geçimini sağlamaktan kaçınamadığı gibi, kendi parçası olan usûl ve fürûunun geçimini sağlamaktan da kaçınamaz Ancak bu hısımlar harbi durumda olurlarsa pasaportlu yabancı bile olsalar, bunların nafakası müslümana vacib olmaz Çünkü müminler, din konusunda kendileriyle savaş halinde olanlara iyilik yapmaktan nehyolunmuşlardır
Başkasının geçimini sağlamanın sebebi, ihtiyaçtır İhtiyacı olmayanın geçimini sağlamak gerekmez Malı olanın geçim masrafları kendi malından karşılanır Yaşı küçük veya büyük olsun hüküm değişmez Ancak hanım bundan müstesnadır Eş, zengin de olsa geçim masrafları kocasına aittir Çünkü karıya nafaka vermenin sebebi "ihtiyaç" değil, onun kocanın bir hakkı olarak evde "tutulması"dır
Nafaka için hâkim kararı gerekir mi? :
Usûl ve fürûun nafakası hâkimin kararına bağlı olmaksızın vacib olur Ancak küçüğe ait gaib bir mal olur ve babası geçim masrafları için bu mala rücû etmek isterse bunun için hâkim kararı veya iki kişiyi şahit tutması gerekir Eğer hâkimin izni olmadan veya şahit de tutmadan masraf yapsa küçüğün malına kazâen rücû edemez Allah ile kendi arasında olmak üzere "diyâneten" rücû edebilir
Usûl ve fürû dışındaki hısımların nafakası ancak hâkim kararı veya karşılıklı rıza ile sabit olur Bunun sebebi, bu hısımların nafakası konusunda müctehidler arasında görüş ayrılığının bulunmasıdır (el-Kâsânî, age, IV, 22, 25; İbnül-Hümâm, age, III, 238; İbn Âbidîn, age, II, 906)
Karının Nafakasını Düşüren Haller: 1 Nafaka vacib olup, hâkimin kararı veya karşılıklı rıza ile zimmette borç halini almadıkça geçen süreye ait nafaka düşer Mâlikîlere göre geçen süreye ait nafaka düşmez Kadın kocasına geçmiş günlere ait nafaka için de rücû edebilir
2 Geçmiş günlere ait ibra, nafakayı düşürür Ancak Hanefîlere göre geleceğe ait nafakadan ibra veya hibe geçerli değildir Çünkü kadının nafakası evde tutulma karşılığı olarak zaman geçtikçe parça parça gerekli olur Geleceğe ait ibra, henüz vacib olmadan düşürme anl----- gelir ki geçerli olmaz
3 Eşlerden Birisinin Ölümü: Koca nafakayı vermeden ölse, kadın bunu onun malından alamaz Kadın ölürse, mirasçılar da bunu talep edemez 4 Kadının itaatsızlığı Kadının kocasının meşrû isteklerine itaat etmemesi ve özürsüz yere evi terketmesi halinde kocanın nafaka yükümlülüğü düşer
5 Kadının dinden çıkması Kadın irtidâd edince kocasının nafaka yükümlülüğü düşer Çünkü bu durumda kadının cinsel yönlerinden yararlanmak da caiz olmaz Yeniden İslâm'a dönünce nafaka hakkı da doğar
6 Kadının ma'siyet yoluyla sebep olduğu ayrılık nafaka hakkını düşürür Meselâ; onun irtidadı veya kocası İslâm'a girdiği halde onun küfürde devam etmesi veya üvey oğlu ile cinsel ilişki kurması gibi Bütün bu durumlarda onun nafaka hakkı düşer; çünkü günah işleme yoluyla evlilikteki "cinsel yararlanma" esasını kaldırmıştır Bu yüzden "itaatsiz (nâşize)" durumuna düşer Ancak onun sadece evde oturma hakkı devam eder Çünkü bu hak günah işlemekle düşmez
Ayrılık günah işleme yoluyla olmamışsa nafaka hakkı düşmez Büluğ muhayyerliği, kefâetin yokluğu ve üvey oğlu ile zorlama sonucu cinsel ilişki kurma gibi Çünkü o, bu konularda şer'an özürlü sayılır
Koca tarafından meydana getirilen ayrılık, ma'siyet yoluyla olsun veya olmasın nafaka hakkını düşürmez (bk el-Kâsânî, IV, 22, 29 vd; İbnül-Hümâm, age, III, 322 vd; İbn Âbidîn, age, II, 889-892; İbn Rüşd, Bidâyetül-Müctehid, II, 54; eŞ-Şîrâzî, age, II, 160)
Eş Dışındaki Hısımların Nafakasının Düşmesi
Çocuk, anne, baba ve diğer nesep hısımlarının nafakası, sürenin geçmesiyle düşer Hâkim bu hısımlar lehine nafakaya hükmettiği zaman, hısım bunu kabzetmese veya süre geçinceye kadar nafakaya mahsûben borçlanmamış olsa nafaka düşer Hanefilere göre, hâkim borçlanmaya izin vermedikçe süresi geçen nafaka düşer Çünkü diğer hısımların nafakası ihtiyacı gidermek için vacib olur Zengin olan bunu isteyemez Nafakanın zamanında kabzedilmemesi, hak sahibinin ihtiyacı olmadığını gösterir (bk el-Kâsânî, age, IV, 37; İbnül-Hümâm, age, III, 354; el-Meydâni, el-Lübâb, III, 109)
Hamdi DÖNDÜREN
[/font][/color][/b]
FANİ DUNYA RADYO FORUM
