ALTARNATİF DÜŞÜNCELER
Hz. Ebûbekir Efendimiz halîfe olduğunda bir hutbe îrâd etti. İlk cümlesi çok meşhurdur:
“Ben sizin en hayırlınız olmadığım hâlde sizin başınıza halîfe seçildim.”
Aynı sözü, Hz. Ömer de halîfe olduğunda ilk hitâbesinde söylemiş.
Bu söz ilk bakışta tevâzu ve mahviyet sergilenişinin mükemmel bir örneği... Çünkü her ikisi de aslında sahâbenin en kıymetlileri arasında. Her ikisi de Allah Rasûlü sallâllâhu aleyhi ve sellem hayatta iken, “O’nun vezirleri” diye anılacak şekilde, sağında ve solunda duran en yakın iki dostu, Hak Elçisi’nin danıştığı iki yardımcı gibiydiler. Buna rağmen “en hayırlınız olmadığımız hâlde,” demeleri elbette eşsiz bir tevâzu.
Fakat diğer taraftan bu sözü çok samimî söylüyorlar. Yani kendilerini “en hayırlı” görmüyorlar. “Yegâne çare” saymıyorlar.
Buradan idare ve toplum münasebetlerinde bazı ahlâkî ölçüleri hasbihâl edeceğimiz bu yazıya, bu sözün kıvrımlarında dolaşarak ilerleyebiliriz.
Aslında bu iki “en hayırlı” halîfemiz; kendilerini; “alternatifsiz, vazgeçilmez” addetmiyorlar.
“En doğruyu ben bilirim. Zaten en hayırlı, en bilgili, en tecrübeli ve bu makama en lâyık kişiniz olmasa idim, buraya getirilmezdim! O hâlde bana, yanlışlarıma göz yumacak, hattâ hatalarımda hikmet ve firâset arayacak derecede teslim olacaksınız!” demiyorlar.
Bunun yerine;
“Eğer iyilik yaparsam bana yardımcı olun. Eğer sırat-ı müstakimden kayarsam beni düzeltiniz.” diyorlar.
“Seçenek, şık, tercih edilmesi gereken şeylerden biri” mânâsına gelen alternatif kelimesi, ahlâk tefekküründe birçok sahada karşımıza çıkar:
Meselâ sabır, alternatifsizlik midir?
Yapacak başka bir şey yok diye tahammül etmek midir? Eğer sabır böyle anlaşılırsa, “üf” denilen yani, bıkkınlık emâreleri sergilemekten pek kaçınılmayan bir sabır olabilir bu. Hazret-i Yakub’un sabra bir de “cemîl” sıfatı eklemesi bundan olsa gerektir.
Hâlbuki, sabrın alternatifi vardır: İsyandır, itirazdır, muhalefettir, reddir... Bunları yapmayıp şuurlu, gönüllü bir şekilde ve hüsn-i kabul içinde, vaziyetin gereğini yapmaktır sabır.
Alternatifsizlik bazen gerçekten vuku bulur. Meselâ anne, baba, evlât... Bunlar alternatifsizdir. Kimi zaman sitemkâr anne-babalar evlâtları için, “Atsan atılmaz, satsan satılmaz!” derler ya, işte bu hâli ifade ederler. Alternatifi olmadığı için her hâlükârda, her ne yaparsa yapsın, onun hukuku farklı olacaktır.
Kötü arkadaşı terk edebilirsin, baştan hiç arkadaş da olmamalısın; fakat akrabalıklar böyle değildir. Bu sebeple, Kur’ân’da sâlih anne-baba - fâsık evlât ve inançsız anne-baba - sâlih evlât arasındaki ahlâkî tavrın sınırlarına misaller verilmiştir. Ancak bazen öyle haller olur ki, insan öz evladından bile vaz geçer. Evladından öyle bir ihanet görür ki, fıtri anne babalık duygularını bile kaybedip, onu evlatlıktan reddeder. Demek ki insan muhatabını sabretmeye mecbur yerine koymamalı…
Vicdan Muhasebesi
Alternatifsizliği, bir de odağı açısından ele alalım:
“Ben senin babanım!” diye ünleyen baba, evlâdından hürmet, itaat veya hizmet bekliyor. Hâlbuki Hazret-i Ebûbekir ve Ömer Efendilerimizin hassasiyetiyle baksa meseleye;
“Evlâdım, ben hasbelkader senin babanım!.. Allah beni sana, seni bana emânet etmiş. Yarın rûz-i mahşerde, birbirimize karşı vazife ve haklarımızdan dolayı muâheze de edileceğiz. Bu sebeple, o büyük günden önce birbirimize destek olalım!”dese…
“Alternatifsiz değilim” tefekkürü, topluma karşı bir mesuliyet yüklenmiş her mevki sahibine güzel bir iç muhasebe imkânı sağlar.
Bir öğretmen, kendisine emânet edilen ders ve sınıfa, “Benden iyisini mi bulacaklar?”, “Bu varoş köşesinde, benim gibi bir hoca bulmuşlar da bunuyorlar mı?”, “Devletin verdiği üç kuruşa karşılık, bu kadar emek fazla bile!” gibi düşünmek yerine;
“Benim yerimde başka biri olsa, benden daha iyi bir eğitim verir miydi acaba? Yoksa ben, takdirine yazıldıklarımın, tâlihsizliği mi oluyorum?” murakabesini yapabilse, vazifesine bakışı ve sahiplenişi çok farklı olur...
Okuduğu her ezanda, bir inançsızın kalbinde diri kalmış bir tek hücreyi coşturabilme heyecanını taşıyan bir müezzinle, “Şimdi kim uğraşacak, merkezî sistemi açıvereyim.” diyen memur aynı olur mu?
Alternatifsiz olduğumuz hissi bizi gevşetir. O kadar ki, Rabbimiz’e karşı bile, İsrailoğullarının yaptığı gibi “O biz sevgili kullarına mecbur, bizi gözetecek!” gibi kuruntulara düşürebilir. Bu alternatifsizlik hissini dağıtmak için, Kur’ân’da defalarca; “Allah dilerse sizi giderir ve sizin yerinize başkalarını getirir.” demiştir.
Öyleyse Allah'ın bize nasip ettiği mevkilerin kıymetini bilmeli, hakkını verme gayretinde olmalıyız. Başta Allah'a iman bir nimettir, kulluk bir nimettir, bunlara layık olmaya çalışmalı…
Makamlar, mevkiler hesabı sorulacak bir emanettir ve Allah'ın kullarına hizmet etme vasıtasıdır. “Ben hakkını vermezsem benim elimden alınır. Hiç yok zannederken nice alternatifler çıkıverir.” Diye düşünmelidir.
Hatırlarsanız, Firavun; halkına “Benden başka alternatifiniz mi var? Var mı benden güçlüsü, var mı benden akıllısı?” diyorken kendini denizin dibinde buldu.
“Hepiniz çobansınız, hepiniz mesulsünüz…” hadis-i şerifini biraz da böyle düşünmeli. Kendimizi mülk sahibi zannetme hatasına düşmemeli.
Ahirette hesaba çekilmeden önce dünyada nefsimizi hesaba çekmeliyiz ki, hesabını veremeyeceğimiz hatalar yapmayalım.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
