Eleştiri Nedir Ne Değildir
Başarmak kolay bir eylem değil. Sırları ile kaim bir serencamdır. Hayatın her safhasın da, çalışmanın, aramanın, bulmanın derdindeyiz. Bir kararın arefesinde danışmanın değeri kadar yürekli olmak ve cesarete kapı aralaya bilmekte en önemli dinamiktir. Başarmanın yollarında kınanmanın, düşmenin, kaymanın olmasının da kaçınılmaz olacağı muhakkak. Yapacağımız hiç bir girişim olmasın ki başlamanın bitirmek olduğu felsefesiyle başlanmamış olsun.
İnsan ancak moralize olduğunda başarır. Güçlü bir psikoloji olmayacak hayalleri bile olma yoluna koyar. Üzüntüyü bırakmanın yolları üzerine yazılmış, ümitsizliğin insanı nasıl törpüleyip güçsüz bıraktığına dair Razi ve Farabinin eserlerin de çeşidi yolların zikredildiğini görmekteyiz. Bir çok yazarın bu konuda yazılmış sayısız eseri olmakla birlikte, yine Jay Rifenbery’i “mazeret yok” isimli kitabında bir şeyi başarabilmek için yüzlerce kapının çalındığından bahseder.
Şunu biliyoruz ki domino taşlarında olduğu gibi yıkılacağını bildiği halde insanın kartları dizdikten sonra tek tek düşmesini seyretmek haz yaşatmaktadır. Çünkü kartları dizmek bir sebep - sonuç ilişkisine dayanır yani başarmak, taktir edilmek, başarının itici gücü olduğu gibi, ikinci bir başarı yolu tenkit edilmeye açık olmaktır. İnsan elbette asla mükemmel değildir. İnsan aklı parçalardan oluşur ve aklın çok olduğu yerde akla daranılmaz derler.
Bir olayın ya da işin kanıksanması çoğu zaman eksiklerini görmemize engel olur. Alışkanlıklarımız gündelik işlerimiz de olduğu gibi hayatımızın merkezinde çoğu zaman normal olmayan şeyleri de normaleştiriyor. Mesela; zaman zaman “beni yıka” yazısını görürüz arabaların üzerinde. Çünkü bir başkası başkasının gözündeki çöpe takılmıştır. Bazen de önceliklerimizin sıralaması farklıdır bazı şeylerin zamanı gelmemiştir. Bir çok şey göründüğü gibi de olmayabilir.
Bütün bunlar objektif düşünebilme yeteneğini geliştirenler için alternatifler olabilir. Birilerini eleştireceğimiz zaman böyle bir paradigma faydalı olacaktır. Hiç eleştirmeyelim mi? Hem eleştirelim hem de eleştiriye açık olalım. “kötü komşu ev sahibi eder” örneğinde olduğu gibi. Elbette kusur duymak hoş değil ama kendini gerçekleştiren insan eleştiriye açık insandır. Üstadın dediği gibi “ey düşman sen benim ifadem ve hızımsın, gündüz geceye muhtaç bana da sen lazımsın.” Dışarıdan bakan bir gözün ve aklın eksiklikleri veya doğru yolu göstermesi hoşumuza gitmese de yalnız kaldığımızda düşünmeye sevkeder.
O zaman eleştiriyi kim, kime nasıl yapmalı? “ vusülsüzlüğümüz usülsüzlüğümüzden” biliyoruz. Sözü ehli olan söylemelidir. “ Ağzı olanın konuştuğu” bu ortamda haddi olan konuşmalı, sözü güzelce söylemeli, samimi söylemeli, yapıcı söylemeli, yalnız bir ortamda söylemeliyiz.
Peki niçin eleştirilemiyoruz? Çünkü toplumsal ve fert olarakta noksanlarımızla yüz yüze gelmekten korkuyoruz. Veya narsizmin sarsıcı kucağında her şeyi ben bilirim benden ala çiçek yok havasındayız.
Hasılı kelam eleştireceğimiz konu ne olursa olsun karşımızdaki zaaflarıyla insan, eleştiren de aynı konumda. İnsan ruhunu ve bedenini incitmeden kırmadan dökmeden düzeltmek ve güzelleştirmek maksadıyla tenkit edelim, edilelim. Hatalarıyla yüzleşmek söylendiğinde farkındalık oluşturmak ve düzeltme yoluna gitmek ruhsal bir olgunluktur. Esirgenmemesi gereken bir bilge tavrı ve kabulü de gelişmenin değişmenin temel şartıdır.
Nurhan Genç.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
