İnsanın Manevi Yapısı - Ruh, Kalb, Akıl ve Nefs - İle İlgili Meseleler
Tasavvufta ruhdan çokbahsedilir "Sana ruhdan sorarlar De ki: Ruh Rabbimin emrindedir Size ilimden pek az şey verilmiştir"(el-İsra, 17/85)ayetine rağmen bu bilgiler nereden çıkmıştır?
- Tasavvufta ruhtan çok bahsedilmesinin sebebi, tasavvufun insanın ruhî boyutu ve manevî tarafı ile ilgilenmesidirİnsan ruhu, Kur'an'ın beyanına göre ilahî menşe'lidir "Ben Adem'in yaratılışınıtamamladığımda ona rûhumdan üfürdüm" (el-Hicr,15/29 ; Sâd, 38/72) buyrulmuştur Bedeni toprak vesudan olan insanın ruhu, ilahî kaynaklı olduğundan insanlar tarafından merak edilmiş, soru ve araştırma konusu yapılmıştır Asr-ı saadetteki yahudîlerin Hz Peygamber'e "ruhun ne olduğunu" sormaları üzerine inen ayette: "Sana ruhdan sorarlar De ki: Ruh Rabbimin emrindedir Size ilimden pek az şey verilmiştir''(el-İsra 17/85)buyurulmuştur Bu ayette ruhun "Rabbın emrinden" oluşunun beyan edilmesi, aslında ruhun özelliği hakkında bir ip ucudur O da insanın halîfe oluşuyla izah edilebilir Halîfe,kendisini istihlaf edenin özelliklerine sahip olur Çünkü O'nun adına bir takım görevler üstlenecektirİşte insan, "imaret" (yönetim ve idare) özelliği taşıyan ruhuyla yeryüzünde Allah adına bir takım sorumluluklar üstlenmiş bulunmaktadır Ruh hakkında "çok az bilgi verilmesinin" beyan edilmesi, ruh konusunun önemi ve büyüklüğüne göre bilginin çok az oluşunu belirtmek içindir Tasavvufta ruh ile ilgili verilen bilgiler ise genellikle ruhun tezahürleri ve özellikleri ile ilgilidir Doğrudan ruhun kendisiyle ilgili değildir
- Nefsin mertebeleri ve özellikleri nelerdir?
- Nefsin manevî yükselişteki mertebeleri değişik şekillerde tasnif edilmiştir Bazıları üçlü, bazıları beşli, bazıları yedili tasnifler yapmıştır Emmare, levvame, mülheme, mutmeinne,râziye, marziyye ve kamile gibi
Nefs-i emmâre: Münker ve günah olan şeyleri işlemeyi teşvik veemreden nefstir Kur'an'daki: "Çünkü nefs, kötülüğü şiddetle emreder"(Yusuf, 12/53)ayet-i kerimesi nefsin bu mak----- işaret eder
Nefs-i emmare mertebesinde bulunan salik iyilik işlemez, kötülüklerden kaçmaz; ancak kötülüğün zuhurundan pişmanlık duyar Fakat bu nedamet, onun davranışlarını etkilemez Bu sıfatla muttasıf olan nefs, hevasına fazlaca düşkündür Bu mertebedeki salikin zikri"Lâ ilahe illallah", seyri "seyr ilallah"dır
Nefs-i levvâme: Yaptığı kötülüklerin akabinde zaman zaman pişmanlık duyan,sahibini münkere mülazemetten dolayı ayıplayan ve tevbeye temayül gösteren nefstir Adını Kur'an'daki:"Levvâme (pişmankar) nefse andolsun" (el-Kıyame, 75/2)ayetinden alır Zikri, Allah lafza-i celali, seyri "seyr lillah"dır Bu makamda muhabbetullah hasıl olur
Nefs-i mülheme: İlham ve keşfe mazhar olmaya başlayan, neyin hayır, neyin şerr olduğunu idrak edebilme melekesine sahip, şehvet isteklerine karşı kısmen direnme gücü bulunan nefstir Adını "Andolsun nefse isyanını ve itaatını ilham edene" (eş-Şems,91/8)ayetinden alır Bu mertebede zikir "Hû", seyr "seyr alellah"dır
Nefs-i mutmeinne: Kötü ve çirkin sıfatlardan kurtulup güzel ahlak ilehemhâl olan nefstir Bu nefs, Cenab-ı Hakk'ın tevfîk ve inayetiyle sekînet ve yakîne mazhar olarak ıztıraplardan kurtulur Bu makamda beşeriyet fena bulup "Nûr-i Muhammedi" zuhur ettiğinden nefs, hitab-ı ilahîye mazharolur: "Ey itmi'nâna ermiş itâatkâr nefs!" (el-Fecr,89/27) Bu makamın zikri "Hakk" ismidir Seyri "seyr maallah"dır
Nefs-i râziye: Kendisi hakkında tecellî eden kaza hükümlerine tereddüdsüz teslim olup rıza gösteren nefsin makamıdır Bu makam, salikin esrar-ı ilahiyyeye muttali olduğu makamdır Zikir"Hay" ismidir Seyr "seyr fillah"dır Kur'an'daki: "Dön Rabbına, sen O' ndanrâzî olarak" (es-Şems 89/28)ayeti bu makama işarettir
Nefs-i merziyye: Allah ile kul arasında rızanın müşterek bir vasıf olduğu, kulun Allah'dan,Allah'ın kuldan râzî olduğu makamdır Yukarda geçen ayetin devamı olan: "Rabbın da sendenrâzî olarak" ifadesi bunu göstermektedir Bu makamda zikir "Kayyûm" ismi, seyr "seyranillâh"dır
Nefs-i kâmile: Bu makamda salik, bütün marifet makamlarını kazanarak irşad mevkiine yükselir Bu makam vehbîdir Zikri"yâ Kahhâr!" ismi, seyri "seyr billâh"dır
- İnsan kendi başına nefsin mertebelerini aşabilir mi?
- Sûfiler tarafından değişik şekillerde yapılan nefs makamlarına aid tasnifler genellikle itibarîdir Bu bakımdan bunları insanın kendibaşına aşması mümkün değildir Mutlaka başında bir mürşid bulunmalıdır Ayrıca yapılan bu tasnif çok kesin hatlarıyla birbirinden ayrılmış, matematiksel bir tasnif değildir Zaman zaman tedahüller olabilir Ayrıca "mülheme" makamı nefsinilhama mazhar olduğu makamdır Bu makam ancak ehliyetli ve liyakatli mürşidler marifetiyle aşılabilir İlham almaya başlayan nefsin sahibi ucüb ve benliğe kapılabilir Kendini "erdim" sanabilir Böyle durumlar da "mezlaka-iakdâm" denilen ayak kaymalarına sebebiyet verebilir
- Nefs-i emmâre nedir? Nefs-i emmâreden kurtulmak için ne yapmalıyız?
- Nefs-i emmare daima kötülük sayılan şeylere ilgi duyan vesahibini o tür şeylere sevkeden nefstir Yaptığı kötülüklerden de pek pişmanlık duymaz Emmare konumunda bulunan bir nefsi şerîata riayet ve mu'tedil bir riyazatla terbiye etmeye çalışmak lazımdır Bu bir irade eğitimidir Nefsin hoşlandıklarını geri bırakarak onun her istediğini yapmak yerine, ona aklın ve şeriatınemirlerini yaptırmaya çalışmak gerekir Nefs, genellikle çocuğa benzetilir Çocuğunu sütten kesmek isteyen anne nasıl çocuğuna direnir ve bu direnmedeiradesini ortaya koyar ve böylece muvaffak olursa, nefs-i emmare ile başa çıkmak için de sağlam bir irade ortaya koymak ve şeriat ölçüleri içinde mücahede etmek lazımdır
- Kalb hakkında bilgi verir misiniz?
- Kalb birşeyin merkezi ve özü demektir Birşeyi tersyüz etmek, değiştirmek veya değişkenlik anl-----da gelir Kur'an'da genelde idrak ve anlama merkezi, düşünme ve kavrama gücü anl----- yaklaşık 140 yerde geçmektedir Kalb îman yeridir Fıkıh ve kelam alimleri kavramak ve idrak anl----- "akıl" kelimesini tercih ederlerken, sûfiler "kalb" kelimesini tercih etmişlerdir
Sûfilerin başlangıçta anlama ve idrak manasında kullandığı bu kavram, sonraları daha bir derinlik kazanarak "gönül" anlamında kullanılır olmuştur Sûfilere göre kalb aynı zamanda keşf ve ilham merkezidir Çünkü kalb Hakk'ın tecellîgahıdır Kalb, sevgi ve ilgi merkezi olduğundan sevgide birlik esastır Kalb iki anlama gelir Birincisi insanın sol memesinin altında çam kozalağını andıran et parçası, ikincisi ise insan bedenine tevdî edilen ruhanî ve rabbanî bir latifedir Bunun cismanî kalb ile de bir ilişkisi vardır Nitekim:"Gerçek şudur ki, kör olan gözler değil, gögüslerdekikalblerdir" (el-Hacc, 22/46)ayeti buna delildir
FANİ DUNYA RADYO FORUM
