RIZK
Sözlükte "azık, yenilen, içilen ve faydalanılan şey" anlamına gelen rızk, terim olarak, “yüce Allah'ın, canlılara yiyip içmek ve yararlanmak için ver¬diği her şey” diye tanımlanır. Bu tanıma göre rızık, helâl olan şeyleri kapsa¬dığı gibi, haram olanları da kapsamaktadır.
Ehl-i sünnet rızık konusunda şu temel prensipleri benimsemiştir:
1. Yegâne rızk veren (rezzâk-ı âlem) Allah Teâlâ'dır. Kur'an'da, "Yeryü¬zünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca Allah'ın üzerinedir..." (el-Hûd 11/6) buyurularak, tüm canlıların rızkını verenin Allah olduğu bildirilmiş, bir başka âyette de O'nun, dilediğine bol rızk verip, dilediğinin rızkını ise daralt¬tığı ifade edilmiştir (eş-Şûrâ 42/12).
2. Rızkı yaratan ve veren Allah Teâlâ'dır. Kul, Allah'ın evrende geçerli ta¬bii kanunlarını gözeterek çalışır, çabalar, sebeplere sarılır ve rızkı kazanmak için tercihlerde bulunur. Allah da onun bu tercihine ve çabasına göre rızkını yaratır. Allah'ın yegâne rızık veren olması, tembellik yapmayı, çalışmamayı, yanlış bir tevekkül anlayışına sahip olmayı gerektirmez. Kazanç için, meşrû yollardan gerekli girişimde bulunmak kuldan, rızkı yaratmak ise Allah'tandır.
3. Haram olan bir şey, onu kazanan kul için rızık sayılır. Fakat Allah'ın haram olan rızkı, kulun kazanmasına rızâsı yoktur. Bir âyette, "Artık Allah'ın size verdiği rızıktan helâl ve temiz olarak yiyin..." (en-Nahl 16/114) buyuru¬larak, helâl yenilmesi emredilmiş, haram yasaklanmıştır.
4. Herkes kendi rızkını yer. Bir kimse başkasının rızkını yiyemeyeceği gibi, başka biri de onun rızkını yiyemez.
İnsanların zihnini, elde edememe veya kâfî gelmeme endîşesine sürükleyen ve son derece meşgûl eden mes'elelerin başlıcalarından biri de "rızık"dır ki, dilimizde "nasîb, kısmet ve dünyâlık" diye de ifâde edilir.
Rızık, kader programının ağırlık merkezini teşkil eder. Rızık, insanın ana karnında teşekkülü ile başlar, kader sicilindeki kayıtlara uygun olarak ecele kadar devam eder. Ecel, bir mânâda dünyâya âid rızkın bitim noktasıdır.
Rızık, bütün mahlûkat için ezelde takdîr olunmuştur. Artmaz ve eksilmez. Sebeplere tevessül ise, rızka sebep olarak takdîr olunduğu kadar netice verir.
Dolayısıyla bütün mahlûkâtın rızkı Allâh'a âiddir. Âyet-i kerîmede buyurulur:
"Yeryüzünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca AIlâh'ın üzerinedir." (Hûd, 6)
Allâh -celle celâlühû-, her canlının rızkını ayrı ayrı ihsân eyler. Bu sebeple Hakk dostları, bülbüllerin gül dalındaki terennümlerini, ilâhî lutuflara bir şükür olarak tefsîr ederler.
Bir Hakk dostu, rızık endîşesi içinde olanlara der ki:
"Bu kadar mahlûkâtın hangisinin gece gündüz rızıkları te'mîn edilmiş ambarlarda saklanmaktadır? O canlılar hiçbir zaman bir rızık endîşesi duymazlar."
Yaralı, âciz, kendisinin rızkını te'mîn edemeyenlerin dahî rızıklarını Cenâb-ı Hakk'ın te'mîn ettiğini bildiren şu âyet-i kerîme, ne kadar ibretlidir:
"Nice hayvanlar var ki, rızkını (biriktirip de yanında) taşımıyor. Çünkü onların da sizin de rızkınızı Allâh veriyor. O, her şeyi işitir ve bilir." (el-Ankebût, 60)
Diğer yandan rızık mevzûunda bilmemiz gereken en mühim bir husûs da, rızkın taksîmindeki farklılıklardır. Ancak bu, bir farklılıktan ziyade cemiyet nizamının mükemmel bir sûrette te'sîs ve âhengi içindir.
Her şeyin hazînelerinin AIlâh'da olduğu ve ilâhî bilgiye göre, yâni kader programına uygun bir şekilde gerekli tevzîât yapıldığı, Kur'ân'la sâbittir. Mü'minler, bu maddî farklı durumlarının kendilerine hayır olduğu inancı içinde olmalıdır. Şâyet hayât nizâmı, insanların âciz idrâklerine, birbirine uymayan istek ve istîdâdlarına ve her an değişen emellerine kalsa idi, kâinâtta anarşiden başka bir şey görülmezdi. Allâh Teâlâ buyurur:
"...Dünyâ hayâtında onların (insanların) maîşetlerini aralarında biz paylaştırdık. Birbirlerine iş gördürmeleri için de kimini (n maîşetini) derecelerle ötekine üstün (fazla) kıldık. (Ancak) Rabbinin rahmeti, onların biriktirdiklerinden (maîşetlerinden) daha hayırlıdır." (ez-Zuhruf, 32)
Sırlar, hikmetler ve kudret akışlarıyla donanan bu kâinâtta rızkın taksîmi, en saltanatlı kudret nişânelerinden biridir. Havada uçan, karada yürüyen ve denizde yüzen bütün mahlûkâta, her an birbirinden farklı sofralar hazırlanmaktadır. Birinin gıdâlandığıyla ekseriyâ diğeri gıdâlanıp hayatıyyetini devam ettiremez. Yâni havadaki, karadaki ve sudaki canlıların gıdâları, kendi bulundukları mekânların yapısına göre ayrı ayrıdır ve kâinatta tezâhür eden sayısızca mahlûkât kadar rızıkların ayrı ayrı ve farklı taksîm edilmesi, akıl sahipleri için ne büyük bir ibret, hikmet, kudret ve saltanat tezâhürüdür.
Âyet-i kerîmede buyurulur:
"İnsan görmez mi ki, Allâh dilediğinin rızkını bol veya dar vermektedir. Bunda şuurlu mü'minler için ibret vardır." (ez-Zümer, 52)
Bu hakîkat çerçevesinde AIlâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem- buyururlar:
"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir de kendisinden aşağıda olana çevirsin! Böyle yapmak, Allâh'ın, üzerinizdeki nîmetini küçük görmemeniz için gereklidir." (Buhârî, Rikâk 30; Müslim, Zühd, 8; Tirmizî, Kıyâmet, 59)
Bunun içindir ki hayatımızın sürûr ve huzûru, mevcûd taksîmin hakkımızda hayır olduğu inancını yaşamamızdadır. Kahır gibi görünen çok hâdiseler vardır ki, neticesi lutuftur. Arkası cennet olan fakîrlik gibi. Lutuf gibi görülen bazı durumlar da vardır ki, neticesi acı bir hüsrandır. İnfak edilmeyip sadece nefsâniyete sarf olan servetler gibi. Âyet-i kerîmede buyurulur:
"Size rızık olarak verdiklerimizin temiz olanlarından yeyiniz. Bu husûsda taşkınlık ve nankörlük de etmeyiniz! Yoksa sizi gazabım çarpar. Her kim ki, kendisini gazabım çarparsa, hakîkaten o, helâk olmuştur." (Tâhâ, 81)
Bütün bu hakîkatler ışığında rızık bakımından kulların son derece Hakk'a mütevekkil ve teslîmiyetli olması, iki cihân seâdetine vesîledir. Zîrâ rızıkların Hakk tarafından taksîm edildiği ve beşeriyyet yaratılmadan önce yaratıldığı gerçeğine binâen insanlar, Allâh'a teslîmiyyet hayatı yaşamalıdırlar ki, takdîr olunmuş rızkın zevkine ve kadere îmânın tadına erişmiş olsunlar.
Hadîs-i kudsîde buyurulur:
"Allâh Teâlâ, âdemoğlunun rızıkları ile vazîfeli olan meleklere şöyle buyurur:
«Herhangi bir kulu, bütün tasa ve düşüncesini tek bir şeye (yâni Rabbine) teksîf etmiş bir şekilde bulursanız, ona göklerin ve yerin rızkını garanti edin! Herhangi bir kulu da adâletle (istikâmetten ayrılmayarak) rızık ararken bulursanız, ona iyi davranın ve (yolunu) kolaylaştırın!..»" (75 Kudsî Hadîs'in Tercüme ve Şerhi, Ebû Hüreyre'den rivâyet)
Bu hadîs-i kudsî gösteriyor ki, eğer bir kul, bütün gâye ve hedeflerini tek bir şeye, yâni Rabbine teksîf eder de O'nun rızâsı yolunda emr-i ilâhîye riâyet eder ve ibâdet ve tâat üzere bulunarak ihlâslı, sâlih kullardan olursa, ona göklerin ve yerin rızkı te'mîn edilir. Böyle kimselere Cenâb-ı Hakk, rızık sebeb ve vesîlelerini geniş bir sûrette hazırlar. Bu hakîkat âyet-i kerîmede şöyle beyân buyurulur:
"... Kim Allâh'dan (gereği gibi) korkar (takvâ sâhibi olur) sa, (Allâh) onun için bir çıkış yeri (kurtuluş çâresi) yaratır ve onu ummadığı yerden rızıklandırır..." (et-Talâk, 2-3)
Hadîs-i şerîfte de şöyle buyurulur:
"Eğer siz Allâh'a gereği gibi tevekkül etseydiniz, (Allâh), kuşları doyurduğu gibi sizi de rızıklandırırdı. Kuşlar sabahları kursakları boş olarak çıktıkları halde akşam doymuş olarak dönerler." (Tirmizî, Zühd, 33; İbn-i Mâce, Zühd, 14)
Karınca gibi yazdan kışa yiyecek biriktiren mahlûk nâdirdir. Diğerlerinin, böyle hiçbir tedbiri olmadığı halde kışın o zayıf mahluklara gâlib şiddetini aşıp bahara ulaştıkları, herkesin müşâhede edegeldiği bir vâkıadır. Zîrâ Hâlık Teâlâ, nasıl olur da, ulûhiyyet ve saltanat ile kurduğu bu ilâhî düzen içinde mahlûkâtını nîmetsiz bırakır?!.
Ancak tenbellik, pintilik, hased, çocuk istememe hallerine meyletme ve benzerî mezmûm ahlâklar, rızık üzerinde yanlış ve eğri anlayışlardır.
Yukarıda da ifâde etmiş olduğumuz üzere İslâm, insana bilâ-istisnâ herkesin rızkının ezelde takdîr edildiğini ve bunun artıp eksilmeyeceğini telkîn eder.
Varlığı halkeden Allâh -celle celâlühû-, her mahlûka bir müddet yaşama hakkı vermiş, o zaman içinde kendisine rızıklar tayin buyurmuştur. İnsanın hayatı, nefesleri, lokmaları, kader levhasında tesbit edilmiş, Âdem -aleyhisselâm- zürriyetine kodlanmıştır. Kısmetimize düşen rızık tevziâtını elde edebilmek üzere sebepler kanunundan çalışma emredilmiştir. Bu itibarla ilâhî emre uyarak çalışma, vazîfemizdir. Yâni takdîr edilen rızkın tevzîi, çalışma ve gayrete bağlanmıştır.
"Tedbîrde kusur etme, takdîre bühtân etme!" atasözü, meşhurdur. Allâh -celle celâlühû-, kulunu "irâde, teşebbüs, mükellefiyet, tevekkül, imtihan, sorumluluk" gibi ilâhî kanunlarla mücehhez kılmıştır.
Bu kanunların dışına çıkmak, Rabb'e isyan mâhiyetini taşır.
Hastalandığımızda doktorlara koştuğumuz, ilaca sarıldığımız; yangın, zelzele gibi âfetler karşısında da sokaklara fırladığımız gibi tehlikelerden korunma, varlıkların yaratılışında meknûz bir temâyüldür.
O halde insanların rızık tahsîli husûsundaki gayretleri, tehlikelerden korunmak için ilâhî bir emirdir. Kader programına aykırılık değil, bilakis ona hürmet ve ilâhî emre uygun hareket etmekdir. Eğer zıddı olsaydı, bunlarla emrolunmamızın mânâ ve hikmeti kalmazdı. Sebepler kanununa riâyetsizlik, isyan ve günahtır.
Kur'ân-ı Kerîm'de buyurulur:
"İnsana, kendi çalışmasın (ın karşılığın) dan başka bir şey yoktur." (en-Necm, 39)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- buyurur:
"Kişinin iplerini alıp dağa gitmesi, oradan sırtında bir deste odun getirip satması, onun için, insanlara gidip el açmasından daha hayırlıdır; insanlar, istediğini verseler de, vermeseler de..." (Buhârî, Zekât 50)
İbnü'I-Firâsî'nin anlattığına göre babası:
"-Ey Allâh'ın Rasûlü! (İhtiyacımı başkasından) isteyeyim mi?" diye sormuş, aleyhi's-salâtü ve's-selâm Efendimiz de:
"-Hayır isteme! Ancak istemek zorunda kalmışsan, bâri sâlihlerden iste!" buyurmuşlardır. (Ebû Dâvûd, Zekât 28)
Bütün bunların yanında Cenâb-ı Hakk, rızkın te'mîninde mahlûkâtı birbirine vesîle kılmıştır. Dolayısıyla fukarâyı gözetmek, ihtiyaçlarına gönül verebilmek, Allâh -celle celâlühû-'nun bizlere olan ihsanlarından onlara pay çıkarabilmek büyük bir fazîlet, ilâhî bir lutuftur.
Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem-, cihâr yâr-i güzîn (Hazret-i Ebû Bekir, Hazret-i Ömer, Hazret-i Osman ve Hazret-i Alî) ile birlikte dünyâdan kendilerine sevimli olan üçer şey saymışlardı. Bu sırada Cebrâîl -aleyhisselâm- geldi ve o da bu sohbete dâhil oldu. Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem-, onun da üç şey saymasını istedi. Cebrâîl -aleyhisselâm- şöyle dedi:
"-Dünyâ ehlinden olsaydım, en çok şu üç şeyi severdim: Yolunu kaybedenlere yol göstermeyi, fakîrlik içinde ibâdet edenleri sevmeyi ve çoluğu çocuğu çok olan yoksullara yardım etmeyi..."
Burada hassaten tebârüz ettirilmesi gereken son derece ehemmiyetli bir husûs da, helâl lokmadır. Zîrâ insanın nûrunu ve kemâlini artıran asıl müessir, meşrû yollarla elde edilen helâl lokmadır.
Rızkın helâlini seçmek, hayatın nûru, gönlün sürûru, ibâdetin rûhâniyeti ve kalbin, kalb-i selîme ulaşmasının en başta gelen âmillerindendir.
Harâm rızıklar, hayatın zehirleri, kalb yangınları ve hüsranlıklarıdır. Dünyâda ve âhırette zillet, haysiyetsizlik ve musîbetler, harâm rızıkların kahır dolu neticeleridir.
Helâl mal ve helâl gıdâ, Cenâb-ı Hakk'ın rızâsını kazanmaya vesîledir. Harama bulaştırılan mal ve gıdâ ise, sahibi için büyük bir nedâmet ve hüsrândır. Mal, mülk ve evlâd, Allâh'a tahsîs edilecek yerde kalbi işgâl ederse, âkıbet hazîn olur. Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh-, bunu şu misâlle anlatır:
"Geminin içindeki su, gemiyi batırır. Geminin altındaki su ise, onu kaldırıp yüzdürür."
"Mal, mülk sevgisini gönlünden çıkarıp attığı için Hazret-i Süleymân -aleyhisselâm-:
«Ben fakîrim. Fakîre, fakîrlerle ülfet yaraşır!» dedi ve ne yüce mertebelere ulaştı."
Nitekim Allâh Teâlâ buyurur:
"Ey insanlar! Hepiniz fakîrsiniz, ganî olan ancak AIlâh'dır..." (Fâtır, 15)
Bunun içindir ki, mala, ancak dîn ve Allâh için sahip olanlar hakkında Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz:
"Bu ne güzel mal, ne hayırlı mal!" buyurmuştur.
Hazret-i Ömer -radıyallâhü anh- şöyle duâ ederdi:
"Ey Allâh'ım! Malın fazlalığını bizim hayırlılarımıza emanet kıl! Umulur ki, onlar, içimizdeki ihtiyaç sahiplerine verirler."
Diğer taraftan haram para, başkasına âid olduğu için zekâtı da yoktur, sadakası da.. Dünyâda da âhırette de yüz karasıdır.
Helâl lokma, vücudda hikmet, ilim ve mârifeti besler, gönülde AIlâh aşkı, Allâh şevki ve sevgisini uyandırır.
Buğday ekilen yerde arpa, arpa ekilen yerde mısır bitmediği gibi vücuda giren maddî ve mânevî gıdâlarda da aynı neticeler müşâhede edilir. Vücûd, gönle Hakk'ı tanıma kudreti veren helâl gıdâlar ile beslenmezse, kalbde rûhâniyet ve ibâdetlerde huşû mümkün değildir.
Bir hadîs-i kudsîde buyurulan:
«Harâmdan perhiz edenlerden hesap sormaya hayâ ederim.» beyânındaki sırrı idrâk etmelidir.
Demek ki dünyâ geçidinde uğranılan yerlerin bütün gıdâlarını helâl olanından tedârik etmek zarûrîdir. Çünkü kulu, sırât-ı müstakîmden ayırmayacak, ilâhî duygular ve hikmetlerle müzeyyen kılacak ve dünyâ zindanından AIlâh'ın nûruna götürecek kuvvet, yalnız helâl olan gıdâlarda mevcuddur.
İnsânı rûhâniyet ve nûrâniyete büründürecek olan helâl gıdâ vesîlesiyle asıl gıdânın rûhâniyet ve nûrâniyet gıdâsı olduğuna dikkat çeken Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- şöyle buyurur:
"İnsan için nûrdan başka gıdâ yoktur. Rûh, onun gayrisi ile beslenemez. "
"Bu yeryüzü yiyecek ve içeceğinden azar azar kendini çek! Çünkü bunlar, insan gıdâsı değildir."
"Sen gökyüzü gıdâsını almaya kabiliyyet kazan! Nûr lokmasını yemeğe hazırlan?"
"Kur'ân'da buyurulan: «Allâh'ın fazlından rızık arayın!» (el-Cum'a, 10) beyânını işit?"
"Bilmiş ol ki, beden aç kalmadıkça, Hakk'a doğru yönelmez, boğun eğmez; kafa tutar. Onu tok iken yola getirmek, soğuk demiri döğmek gibidir. "
"Nefis, kıtlık zamanı Mûsâ'nın huzûrunda yerlere kapanıp yalvaran Firavun'a benzer."
"Bu ağır, kesif rızık kırıntılarından kurtulursan, yüce, latîf ve hafif rızıklara nâil olursun."
"O mânevî rızıklardan binlerce okka yesen, yine de peri misâli tertemiz, tüy gibi hafîf bir halde yürür gidersin. "
"Allâh yemeğinden, o rûhâniyet gıdâsından denizler kadar ye! Yine de hoş bir halde gemi gibi yüzer gidersin. "
"Ten midesi, insanı samanlığa doğru çeker götürür. Gönül midesi ise, reyhanlığa ulaştırır. "
"Samanla, arpayla beslenen hayvan kurban olur; Hakk nûru ile gıdâlanan da yaşayan bir Kur'ân olur."
"Mideden vazgeçip gönle doğru yürü de, Allâh'dan sana perdesiz, açık bir şekilde?selâm gelsin!"
"Şunu iyi bil ki açlık, ilaçların pâdişâhıdır. Açlığı canla başla benimse, onu hor görme!"
"Bütün hastalıklar açlıkla iyileşir. Bütün güzel yemekler, aç olmadıkça, hoşa gitmez!"
Dünyâlık olarak sarfımız, şahsî ve âilevî maîşetimiz içindir. Lâkin isrâftan kaçınmak zarûrîdir. Çünkü dünyâdaki servet ve imkânlar, mahdûddur. Emânettir ve hesâbı mûcibdir. Bunların bugünkü kapitalist nizâmda olduğu gibi hoyratça ve hovardaca kullanılması, gelecek nesillerin hayâtını tehlikeye sokar. Canlı varlıklar içinde yalnız insandır ki, gözü kolay kolay doymaz. Halbuki bir koyun sürüsüne dalan vahşî bir hayvan, sadece o andaki açlığını giderecek kadar öldürür. "Bunu da yarın yerim!" diyerek karnı doyduktan sonra öldürmeye devam etmez. Sürünün diğer koyunlarıyla âdetâ arkadaş olur. Buna mukâbil insanoğlu hadsiz hududsuz ihtiras sâhibidir. Onu bu ihtirasından kurtarmanın birinci şartı, rızkın artıp eksilmeyeceği inancıyla birlikte isrâftan sakındırmaktır. Kur'ân-ı Kerîm'de:
"Hiçbir şey yoktur ki, hazineleri bizde olmasın! Biz onu ancak belli bir ölçüyle indiriyoruz." (el-Hicr, 21) buyurulmakla, hayâtî taksimâtın ilâhî bir irâde ile olduğu açıklanmakta; anlayana hırs ve tamah yolu kapanmaktadır. İnd-i ilâhîde rızkın taksîm olduğu teblîğ edilmektedir. Emelleri, ihtirasları, birbiri arkasına ekleyerek uzatırsak, bu zincirleme arzulara "tûl-i emel" denir. Bunlar da, ancak mezarlıklar hudûduna kadar ömür sürer. Neticesi, hüsrân ve nedâmettir. Tûl-i emel, gölge gibi kaçan, güneş gibi batan ve bitip tükenmek bilmeyen fânî emellerden ibârettir. Bu hâl, basîret ile seyredildiğinde, bir elemler yığınıdır.
Günâhlar kalbi karartıp sağırlaştırır. Yâni onun hassasiyetini azaltır. Bu bakımdan kalbî hastalıkların asıl müessirlerinden biri de harâm yemektir.
Bir gıdânın vücûddaki sirkülasyonu takribî 40 günde tamamlandığından harâm yiyen insanın duâsının 40 gün müddetle redde mahkûm olduğu husûsundaki tevâtüre dayanan gerçek, harâmın kalbî hastalıklardaki müessiriyetinin ifâdesidir. Bundan dolayı harâm gıdâ ile beslenme, vücûda mânevî bir zehirdir. İbâdetin lezzetini almak mümkün değildir.
Bu dünyâ çarşısında ömür sermâyemize dikkat etmeliyiz. Sayılı nefeslerimizi dünyâ metâlarından üstün tutmalıyız. Ebedî kârı elden kaçırmamalıyız.
Fânîyi verip ebediyyeti satın alan, dalâleti bırakıp hidâyeti tercîh eden hakîkat ve fazîlet yolcusu olmalıyız.
Ey Allâhım! Bizleri temiz ve helâl rızıklarla merzûk ve sâlih amellere muvaffak eyle!
Âmîn.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
