Edebin Kaynağı Sünnet
Bugün psiko-nöroloji ilminin verileriyle bu ayet-i kerimeye bakıldığında da ayette tavsiye edilen davranış modelinin insan yapısına çok uygun olduğu anlaşılmaktadır. Beyin üzerine incelemeler yapan bilim adamlarının ortaya koyduğu bir gerçek vardır.
İnsanların beyninde bazı ilkel yani nefsani tepkiler veren merkezler vardır. Bunlar ekseriyetle beynin arka kısımlarındadır. Bir insanın benliğine dokunacak şekilde, mesela yüksek sesle, kızdıracak bir üslupla konuşursanız o sizin sözlerinizin ne kadar doğru olduğunu, hep onun faydasına olduğunu düşünmez.
Çünkü beyninin öfke ile tepki gösteren ilkel lobları araya girer ve söylenen sözden ziyade nasıl söylendiğine takılır. Bu sebeple her ne kadar doğruyu söyleseniz de insanların bu ham taraflarını kışkırtacak şekilde konuşmamak gerekir. Onun yerine önce kolay kabul edecekleri şeylerden başlayıp, gönüllerini okşayıp, tatlılıkla ve nezaketle davranmak esas olmalıdır. Böylece kişi sizin ne söylediğinizle ilgilenir ve anlamaya istek duyar.
İletişim biliminde bir kural vardır, iyi bir iletişimin yüzde doksanı, ses tonu, beden dili, güzel hitap gibi sözsüz iletişim vasıtalarıyla sağlanmaktadır. Bir kişi ancak bu beden diline dair iletişim ve etkileşim vesileleriyle etkilenirse ancak o vakit sizin sözlerinizdeki samimiyete, iyi niyete güvenir ve ikna olur.
İletişim biliminde beden dilini doğru kullanmanın bazı incelikleri bildirilmiştir ki hemen hepsi Allah’ın emirleri ve Peygamber efendimizin sünnetine uygundur. Mesela insanlara yüksek sesle konuştuğunuz zaman beynin arka tarafı hemen devreye girer. Bu sebeple “İnsanlarla konuşurken sesini alçalt” ayetinin işaret ettiği edebde büyük hikmet vardır. Bugün pedagoglar da, “Çocuğunuza uzaktan bağırmayın, yanına gidin normal bir ses tonuyla konuşun” diyorlar.
İletişimde seçilen kelimeler de önemlidir. Bir kural olarak, iletişimde asıl sorumluluk kendi fikrini muhatabına anlatmaya çalışana aittir. Bir kişi fikrini yanlış sözlerle ve üslupla anlatırsa daha sonra “Sen beni yanlış anladın” demeye hakkı yoktur. İcabında muhatabın aklına ve bilgi seviyesine göre konuşmak, konuşan tarafın sorumluluğudur.
Söz açık, anlaşılır, doğru, güzel ve nazik olmalıdır. Dolambaçlı, iğneli, imalı, başka tarafa çekilmeye müsait, bilhassa çirkin, kaba, argo sözlerden kaçınılmalıdır. Muhataba saygı telkin eden bir üslup seçilirse daha iyi netice alınır.
Sözün ilmi, edebi seviyesi, maksada ve muhataba uygun olacak şekilde ayarlanmalıdır. Bugün yeni yetişen nesiller internet vesaire araçlarla bilgiye çok kolay ulaşabiliyorlar. Bir hususta konuşacaksak doğru kaynaklardan araştırıp, bilenlere danışıp öyle konuşmalı, kulaktan dolma eksik bilgilerle konuşmamalıdır.
Kaynağı bilinmeyen, zayıf, münker veya bugün karşılaştığımız meselelerle ilgi olmayan hususları ortaya atıp fitne çıkarmaktan kaçınmalıdır. Zaten günümüz şartları fitne çıkarmaya çok müsaittir. İnsanların pek azı duyduklarını incelikli bir şekilde anlayabilecek kadar derinlemesine bir ilim irfana sahiptir.
Allah-u Zülcelâl bu hususa işaret ederek şöyle buyurmuştur: “Kullarıma söyle, (insanlara) en güzel sözü söylesinler. Yoksa şeytan aralarını bozar. Çünkü şeytan insanın apaçık bir düşmanıdır.”(İsrâ, 53)
Sünnet-i Nebeviden edeb örnekleri
Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi vesellemin konuşma ve muamelelerdeki sünneti, iletişim sanatının da harikulade bir örneğidir. Peygamber efendimizin İslam’ı öğrenmek için gelen heyetlerle görüşürken önce onlarla tanıştığını, bazı iltifatlarda bulunduğunu, müjdeler verdiğini, büyüklerine hürmet gösterip ağırladığını görüyoruz. Böylece evvela gönüllerini hoş edip arada güzel bir bağ kurmaya gayret gösterdiğini anlıyoruz.
Hatta yukarıda bahsi geçen Temim kabilesinin heyetinin kabalıklarına karşı olgunlukla davranmış, meydan okurcasına yaptıkları şiir müsabakası davetini, pek istemediği halde kabul etmişti. Heyettekiler, Hassan bin Sabit radıyallahu anh isimli sahabenin şiirdeki ustalığı karşısında etkilenip Müslüman olmuşlardı. Peygamber sallallahu aleyhi vesellem de onları hediyelerle uğurlamıştı.
Allah Resulü aleyhisselatu vesselam gördüğü bir hatayı düzeltirken kimseyi incitmez, isim vermeden ortaya konuşarak ikaz ederdi. Herkese, ona en çok faydalı olacak nasihat neyse onu söylerdi. Yeni Müslüman olanlara İslam’ın beş şartını öğretir, birden bire zorlanacağı şeylerden bahsetmezdi.
Gençlere nasihat edeceği zaman onlara güzel bir hitapta bulunur, sevgisini ifade eder, yakınlık kurar, ondan sonra özlü ve etkileyici nasihatler verirdi. Öyle ki Hz. Ali, Hz. Muaz bin Cebel, Hz. Abdullah ibn-i Abbas vb. nice sahabeler, onun o edebi nasihatlerini ezberlemiş ve sonraki kuşaklara rivayet etmişlerdir.
Peygamberimizin kriz anlarında yaptığı bazı konuşmaları vardır ki, insanlık tarihine geçecek derecede bir hitabet harikasıdır. Mesela Peygamberimizin Mekke’nin fethinden sonra bazı huzursuzluklar yaşayan ensara yaptığı konuşma, onları öyle duygulandırmıştır ki hıçkıra hıçkıra ağlamışlardır.
Uzun sözün kısası, edeb İslam medeniyetinin en büyük zenginliğidir ve bugün de Müslümanların bu zenginlikten hisselerine düşeni almaları şarttır.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
