Çocuğum Büyürken Zorlu Yaşam olaylarında Çocuk Olmak
Hepimiz hayatımız boyunca birçok zorlu yaşam olayıyla karşılaşıyoruz. Bu olaylar ile baş etmek yetişkinler için bile oldukça güçken çocuklar nasıl baş etmeye çalışıyorlar? Çocuklar için yaşattığı stres ve alışma süreci bakımından ölüm ve boşanma, zorlu yaşam olayları içinde ilk iki sırada yer alıyor.
Anne baba kaybı ve boşanma konusunda ebeveyn olarak farkında olmamız ve gerçekleştirmemiz gereken üç temel nokta vardır. İlki, olayı ve süreci çocuğumuzun gelişim düzeyine uygun bir şekilde açıklamak; ikincisi, çocuğumuzun olaya ilişkin duygu ve düşüncelerini ifade etmesine olanak sağlamak; üçüncüsü ise çocuğumuzun bundan sonra ne olacağına ilişkin kaygılarını gidermektir.
ANNE BABA KAYBI
Ölüm acısının ve yaşanan karmaşık duygu ve düşüncelerin üstesinden gelmek bizler için oldukça zordur. Ölümün; doğmak, büyümek gibi doğal bir süreç olduğunu biz yetişkinler biliyoruz ama süreci bilmeyen çocuğumuza bunu nasıl anlatacağız? Bu süreci anlamlandırmak; çocuğun ölüm kavramını nasıl algıladığı, gelişim düzeyi ve destek kaynakları ile yakından ilişkilidir.
Bebeklik Döneminde Anne Baba Kaybı
Bilindiği gibi bebek, doğduktan kısa süre sonra anne babasını ya da ona bakım veren kişiyi tanır, ayırt eder. İlk altı aydan sonraki süreçte anne ya da babanın yokluğunu fark edebilir. Bu hisle yerine geçen ya da bakım veren kişiye tepki gösterebilir, diğer ebeveyne aşırı bağlanabilir, çok sık ağlayabilir, yeme, uyku gibi konularda davranışsal bozukluklar geliştirebilir. Daha sık kucağa alınma ve dokunma ihtiyacı duyabilir.
Ne yapılabilir?
Bebeğin bu dönemde sağlıklı bir desteğe ve bakıma ihtiyacı olduğunu göz ardı etmeyin.
İhtiyaçlarının, aynı kişi tarafından sürekli ve tutarlı bir şekilde giderilmesine özen gösterin.
Tanıdığı eşyaları (battaniye, oyuncak gibi) yanında bulundurun.
Korku yaşadığı durumlarda Aile | Ocak 2019 32 ÇOCUĞUM BÜYÜRKEN kendini güvende hissedebileceği sakin ortamlar yaratın.
Fiziksel açıdan yakın durarak bebeğe güvende olduğu duygusunu verin.
• Birlikte olumlu duygu ve düşünceler içinde vakit geçirin.
Okul Öncesi Dönemde Anne Baba Kaybı
Bu dönemde çocuklar ölümü, geri dönülebilecek bir yolculuk olarak algılar ve anne baba kaybını anlamakta güçlük çekerler. Vefat eden ebeveynin nerede olduğunu merak ettikleri için sık sık soru sorabilirler. Kendilerini suçlu, sorumlu, çaresiz, güçsüz ve sevdiklerini korumaktan aciz hissedebilir; üzüntülerini, uyku, yeme bozuklukları ya da ağlama gibi farklı tepkilerle ifade edebilirler. Saldırganlık, içe kapanma, alt ıslatma, bebeksi davranışlar sergileme gibi problemler ortaya çıkabilir. Ölen ebeveynin bazı özelliklerini taklit edebilirler.
Ne yapılabilir? • Hayatta kalan ebeveyn olarak ölüm sebebini uygun bir dille açıklayın ve açıklarken çocuğun soru sormasına fırsat verin.
• Bu süreçte çocuğun duygularını rahatlıkla ve içtenlikle ifade etmesine imkân tanıyın; kayba ilişkin tüm söylediklerini sabırla ve anlayışla dinleyin.
• Çocuğun olanlarla ilgili oyunlar oynamasına ve yaşananları yeniden canlandırmasına zemin hazırlayın.
• Bu dönemde kısa ayrılıkların bile kaygı vereceğinden hareketle çocuğu evden uzaklaştırmayın.
• Çocuk kendini ya da hayatta kalan ebeveyni suçlayabilir; ölümün kimsenin suçu olmadığına vurgu yapın.
• Çocuğun öğretmenine bilgi verin ve onun desteğini alın.
• Kaybedilen ebeveyni hatırlatacak eşyaları ve fotoğrafları kaldırmayın.
Okul Döneminde Anne Baba Kaybı
Bu dönemde çocuklar artık ölümü kavrayabilir, yetişkinler gibi yoğun üzüntüler yaşayabilirler. Ayrıntıları ile ilgilenir ve ölüm hakkında devamlı konuşmak isterler. Kayıptan dolayı suçluluk ve sorumluluk hissedebilir, üzüntülerini uyku, yeme bozuklukları ya da açık bir şekilde ağlamak gibi farklı şekillerde ifade edebilirler. Dikkat problemleri yaşayabilir, gece kâbuslar görebilirler. Saldırganlık, içe kapanma, alt ıslatma, karanlık korkusu gibi davranış problemleri ortaya çıkabilir. Okula gitmeyi reddedebilirler ve akademik başarıları düşebilir.
Ne yapılabilir?
• Ölümü açıklarken sessiz ve mümkünse çocuğun kendini güvende hissedeceği bir mekân tercih edin. Çocukla birlikte oturun ve sorular sormasına izin verin.
• Çocuğunuzun duygularını açıklamasına yardımcı olmak için siz de anlaşılır bir şekilde duygularınızı açıklayın.
• Çocuğunuz bir süre üzüntü yaşayabilir, buna izin verin. Cenazeye katılmak isteyip istemediğini sorun. Katılmak istemiyorsa zorlamayın, katılacaksa aileden birinin mutlaka onunla ilgilenmesini sağlayın.
• Ebeveyn kaybından sonra çocuk etrafında güvene ve düzene ihtiyaç duyar. Evde ve okulda eskiden kurulmuş olan düzenin devam etmesini sağlayın.
• Çocuğun olanlarla ilgili resimler yapmasına ve oyunlar oynamasına izin verin.
• Çocuğunuza “Sen kardeşlerine annelik/babalık yaparsın.” gibi sözlerle yaklaşmayın, bir yetişkinin rolünü ve sorumluluğunu vermeyin.
Ergenlik Döneminde Anne Baba Kaybı
Ergenlik döneminde, ölüm nedeniyle ebeveynin kaybedilmesi bilişsel olarak kabul edilebilir bir durum olsa bile bunu duygusal olarak kabullenmek oldukça zor olabilir. Bu süreçte ergenin, ölen ebeveyne olan özlem nedeniyle büyük bir üzüntü, mutsuzluk hatta suçluluk duygusu içinde olduğu, daha hırçın, öfkeli ve asi davranışlar sergilediği gözlenebilir. Ergen tehlikeli ve riskli davranışlara yönelebilir, yalnız kalmak isteyebilir ve duygusal donukluk yaşayabilir. Duygu ve düşüncelerini yetişkinlerle değil akranlarıyla paylaşmayı tercih edebilir.
Ne Yapılabilir?
• Ergenle sağlıklı iletişim kurarak ona ölüm sürecini açıklayın. Tepkilerini ve duygularını anlamasına ve anlamlandırmasına yardımcı olun.
Dile getirdiği ihtiyaçlara ve tepkilere karşı duyarlı olun. Olası gerginliklerde anlayış ve esneklik gösterin.
• Okul idaresine ve öğretmenlerine bilgi vererek onların desteklerini alın.
• Üzüntüsünü akranlarıyla paylaşmasından hareketle akran desteği alması konusunda yardımcı olun. • Ergene kaybedilen ebeveynin sorumluluğunu ve rolünü vermeyin
BOŞANMA VE ÇOCUK
Anne babasının boşanması, çocuklar için kuşkusuz acı veren bir deneyimdir ancak anne babalığın ömür boyu süren bir iş olduğunun bilincinde olan, bu süreçte çocuklarının ne yaşadığını, ne hissettiğini önemseyen ebeveynlerin çabası ile boşanmanın çocuk üzerindeki olumsuz sonuçlarını bir nebze de olsa azaltmak mümkündür.
Boşanma sürecinde ebeveynleri en çok kaygılandıran sorun, çocuğa boşanma olayının nasıl açıklanacağıdır. Öncelikle çocuk boşanma kararını başkalarından değil mümkünse anne babasından aynı anda öğrenmelidir. Ne kadar bilgi verileceği, çocuğun yaşına bağlıdır. Küçük çocuklar daha az bilgi ile yetinirken büyük çocuklar daha fazla detay bilmek isterler.
Boşanmayı Çocuğumuza Nasıl Açıklayacağız?
“Önemli bir karar aldık bunu seninle paylaşmak istiyoruz. İnsanlar aile kurmak isterler ve evlenirler. Biz birbirimizi tanıdığımızda aile kurmak istedik ama evlendikten sonra bazı konularda anlaşamadığımızı gördük. Boşanmaya karar verdik. Bu, artık evli olmadığımız ve farklı evlerde yaşayacağımız anlamına geliyor. Boşanıyoruz diye senin annen ve baban olmaktan asla vazgeçmeyeceğiz. İkimiz de seni çok seviyoruz ve hiçbir şey bunu değiştirmez. Her ikimizi de sevmeni ve bizimle zaman geçirmeni istiyoruz. Aramızda asla bir seçim yapmak zorunda değilsin. Boşanmamızın seninle hiçbir ilgisi yok, aramızdaki sorunlar yüzünden boşanıyoruz. Bu dönemde birbirimize yardım edebilmek için elimizden geleni yapacağız. Tüm bunlar ailemiz için büyük değişiklikler ama üstesinden geleceğiz.”
Boşanma Sürecinde ve Sonrasında Anne Babalara Öneriler
Ayrılan ebeveyn olarak çocuğa sıklıkla “Ben yanındayım.” mesajını verin.
• Sabrınızın, verdiğiniz güvenin; onun bu yeni duruma uyumunu kolaylaştıracağını unutmayın.
• Çocuğunuzu boşanma konusunda bilgilendirin ve evliliğinizin bittiğini ona net olarak ifade edin; sürece ilişkin sorularına dürüstlükle cevap verin.
• Çocuğunuzun bu süreçte duygularını yaşamasına ve ifade etmesine imkân tanıyın. Yaşadıkları ile nasıl baş ettiğine dair gözlemler yapın.
Özellikle ergen çocuklarda bağımlılık riskine dikkat edin.
• Çocuğunuzun kendini yalnız hissettiğini fark ederseniz arkadaşlarından yardım isteyin.
• Çocuğunuzun diğer ebeveyni düzenli görmesini ve onunla sağlıklı iletişim kurmasını sağlayın fakat onu eşinize mesaj göndermek için postacı olarak kullanmayın.
• Çocuğunuzu taraf tutmak zorunda bırakmayın.
• Çocukla ilgili sorumlulukları eski eşinizle birlikte belirleyin ve paylaşımda bulunun.
• Evden ayrılan ebeveynin çocuğunuzun hayatındaki yeri ve önemini kabul edin. İyi bir eş olmamanın iyi bir ebeveyn olmaya engel olmadığını göz önünde bulundurun.
Binay Bilge Annak
Uzman Psikolog
FANİ DUNYA RADYO FORUM
