ÇOCUKLARLA İLETİŞİM KURABİLMENİN YOLLARI
Çocuklar hayatlarının ilk günlerinden itibaren anne-babalarının tepkilerine ve duygularına fazlaca duyarlıdırlar.
Dolayısıyla çocuklarla kurulacak iletişimin kalitesi çocuk ile anne-baba arasındaki sorunların hem ortaya çıkışında hem de çözümünde belirleyicidir.
Anne-babanın görevi çocuğa kurallarla dolu bir kışla ya da okul değil, yuva sağlamaktır.
Çocukla sağlıklı iletişim kurmadan onun duygularını istek ve ihtiyaçlarını anlamamamız mümkün değildir. Çocukla sadece sözlü iletişim kurulmaz. İletişimin duygusal yönü de vardır.
Çocuğun ne hissettiğini bilmeden vereceğimiz tepkilerin sağlıklı olması beklenemez. Çocuklarla iletişim kurabilmenin yollarını incelemeye çalışalım.
1. EMPATİ
Çocukla sağlıklı iletişimin ve onu anlamanın en temel şartı empatidir. Empati kendini karşındakinin yerine koyabilmektir.
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in ifadesiyle: “Kendisi için istediğini kardeşi için istemedikçe bir kişi hakkıyla iman etmiş olmaz.”
Oyuncağını kaybettiğinden dolayı ağlayan çocuğa “Ağlayacak ne var!” demek yerine olaya onun gözünden bakarak, oyunun ve oyuncağın onun gözünde ne kadar önemli olduğunu düşünerek davranmak empatiye bir örnektir.
Empati sayesinde çocuklarla ilgili sorunların aslında çözümlenmeyecek şeyler olmadığını görürüz.
Kendisinin ailesi ve çevresi tarafından anlaşılmadığını hisseden çocuk kendini onlara açmayacak ve dolayısıyla çözümü belki de çok basit olan problemler, içinden çıkılmaz hale dönebilecektir.
2. DİNLEMEYİ ÖĞRENMEK
Çocukla iletişim kurmak isteyen ebeveynler onu dinlemelidir, anlamalıdır. Her anne-baba çocuğunu dinlediğini, ona söz hakkı verdiğini söyler. Ama çocuk da gerçekten öyle mi düşünmektedir?
Çocuğun konuşmasına izin vermek için önce sessiz kalıp dinlemek gerekir. Çocuk her söze başladığında, kendi yorumunu söylemek isteyen anne babanın laf kesmesiyle karşılaşırsa nasıl konuşabilecektir? Oysa çocuğun kendini ifade edebilme şansını bulabilmesi aynı zamanda sizi daha iyi anlayabilmesi demektir.
Sabırla sonuna kadar dinleyip sonra konuşmak iletişimin ilk adımıdır. Çocuğu dinlerken onun dediklerini basit tekrar yapabilirsiniz. Böylece onu dinlediğiniz, sevdiğiniz, değer verdiğiniz mesajını verirsiniz.
Anne-babası tarafından dinlenildiğini hisseden çocuklarla sağlıklı iletişimin yolu açılmış olur.
Dinlenilmeyen, sözü kesilen çocuklar kendisini, huysuzluk, saldırganlık veya eşyalara zarar vererek vb. uyumsuz davranışlarla gösterir veya içine kapanabilir.
3. TARTIŞMAYI ÖĞRENMEK
Genelde anne-babalar tartışmayı, çocuğun büyüklerine saygısızlığı olarak algılar. Tartışma çocuğun kendisini bir birey olarak ortaya koyma çabasından kaynaklanır. Önemli olan, tartışma adabını onlara öğretebilmektir. Bu da bizim tartışma sırasında göstereceğimiz tavırlarla, sözlerle, ses tonuyla onlara aşılanmaktadır.
Ergenler tartışırken ses tonlarını yükseltebilmektedirler. Bu durum, tartışmaya izin vermemenin sebebi olmamalıdır. Çünkü tartışma, galibi olması gereken bir savaş değildir. Ergene, sakin olması durumunda daha iyi anlaşılabileceği söylenebilir.
Çocuğa kendini ifade etme şansı tanımak onun güçlü birey olma arzusunu yerine getirmede büyük katkı sağlar. Üstün çıkma adına baskı kurmak kadar; rahat etmek için çocuğun isteklerini yerine getirmek ve ona haklı olduğu mesajını vermek doğru değildir.
4. ELEŞTİRİYE TAHAMMÜL
Çocuklardan eleştiri almaya anne-babaların çoğu hazır değildir. Hâlbuki herkes yanlış yapabilir.
Eleştirilere açık olmak gerekir. Çocuklar eleştirince haklı ya da haksız olduğuna bakmadan anne-babalar alınabiliyorlar. Hâlbuki haklılık payı varsa bunu kabul edip özür dilemek, çocuğa hem doğruyu gösterme hem de hatada ısrar etmemek gerektiği mesajını verir.
5. AİLE İÇİ İLETİŞİM
Aile içi bireylerin iletişim şekli farklı olabilir. Önemli olan iletişim kopukluğu olmamasıdır. Ailenin ortak sorunları rahatlıkla konuşulabiliyor ve sohbet havasında paylaşılabiliyorsa sağlıklı aile içi iletişimden söz edebiliriz.
6. MESAJ
a) Sözlü Mesaj
Günlük konuşma dilinde ağız alışkanlığı haline getirdiğimiz bazı sözcükler çocuğu zedeler, rencide eder. Bir hata yapınca “Aptal! Sen adam olmazsın!
Gerizekalı!” gibi yakıştırmalar yapmak çocuğu hatadan alıkoymaz. Aksine kişiliğini zedeler.
Aradaki iletişimin kopmasına neden olur. Kırılan çocuk ya KENDİNİ GERİ ÇEKER ya da SALDIRGAN OLUR.
Çocukla iletişimi bozan ve benlik saygısını azaltan bu tip sözlerden uzak durmak gerekir. Bu konuda hata yaptıysak gerektiğinde gönül almalı ve özür dilemeliyiz.
Çocukları eleştirirken “Sen dili” ni kullanmamak gerekir. Mesela “Sana şu televizyonun sesini kıs dedim!” gibi sert ifadeler aslında vermek istediğimiz mesajın açık olmadığını ve neden sinirlendiğimizi ifade edemediğimiz anlamına gelir. Oysa bunun yerine “Televizyonun sesinin bu kadar yüksek olması beni rahatsız ediyor.” İfadesi karşımızdakine duygularımızı anlatma imkânı verecektir.
b) Sözsüz Mesaj
Yani beden dili. Çocuklar karşısındakinin mesajını gelişim düzeyine göre algılar ve tepki verir. Örneğin küçük bir çocuğa yanlış yapınca kaşınızı kaldırırsanız yanlış yaptığını anlatırsınız. Ya da bir şey yapınca öpmeniz, o davranışı desteklediğiniz anlamına gelir. Çocukla iletişimde sözsüz mesaj da oldukça etkilidir.
c) Tutarlılık
Ebeveyn-çocuk ilişkilerinde en can alıcı noktalardan biridir, tutarlılık. Kendi içinde çelişkili anne-babaların çocukla iletişiminde tutarlı olması mümkün değildir. Bugün dediğinin yarın aksini yapan anne-babaların çocuklarına doğru, kalıcı, sağlıklı mesajlar vermesi beklenemez. Bu tutarsız tavırlar ne yapacağını bilmeyen, kendini endişeli ve güçsüz hisseden çocuklar yetiştirmesine neden olur. Anne-babalar kadar büyükanne ve dedeler de kurallar konusunda tutarlı olmalıdır.
Ancak tutarlı olmak katı, acımasız ve değişmez yaklaşım sergilemek demek değildir. Çocuğa zulmetmek yerine yeri gelince tutarsız olmayı tercih etmek gerekir.
Bir sonraki yazımızın devamında görüşmek duasıyla.
-------------------------------------------------------
Ayrıntılı bilgi için; Prof. Dr Mücahid Öztürk; Anne-Baba ve Eğitimciler İçin Çocuk Psikiyatrisi.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
