BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Yeryüzündeki sayısız renkten sadece siyah ve beyazı görebiliyor olduğunuzu düşünün. Sınırda kişilik bozukluğu diğer adıyla “borderline kişilik bozukluğu”na sahip bir kişinin dünyası da işte böyle yalnızca siyahlar ve beyazlar ile çevrilidir.
Bu kişilik bozukluğuna sahip kişilerin dünyayı algılama biçiminde, düşünme tarzında, ikili ilişkilerinde, benlik yapılarında ve duygularını kontrol etmede sorunları vardır (Ançel, G., Durmuş, Ö., & Doğaner, G. (2010). “Borderline Kişilik Bozukluğu: Tedavi ve Hemşirelik Bakımı”, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 1(3), 133-138).
Klinik psikolog ve başarılı yazar Jonathan Kellerman’a göre borderline bireyler, “kronik olarak depresif, ısrarlı şekilde bağımlı, bir duygusal felaketten başkasına atlayarak yaşayan kişilerdir…
Egoları keten helvası kadar narindir ve akılları, en önemli parçaların eksik olduğu bir yapboz gibi telafi edilemez şekilde parçalanmıştır. Hevesli şekilde rol yapar, kendileri hariç herhangi biri olma konusunda uzmanlaşırlar, yakınlık ister ancak bulduklarında geri çevirirler. Bazıları sahne ya da ekranın cazibesine kapılırlar, bazıları da oyunculuğu çok daha gizli şekilde yaparlar…
Sınırdaki kişiler, iç parçalayıcı boşluk hisleri için sihirli bir kurşun bulma ümidiyle terapistten terapiste koşarlar. Kimyasal ilaçlara yönelirler, sakinleştirici, antidepresan ya da bağımlılık yapacak maddeleri yalayıp yutarlar.” (Nazlıgül, M. D. (2017). “Kişilik Bozuklukları”, Anormal Psikoloji, 12. baskı. Nobel Yayıncılık, Ankara. 2017. ss: 476-477)
Kellerman’ın anlatımında bu kişilerin bir müzik aletinden çıkan uyumsuz notalar gibi etrafa savrulduğunu ve bir türlü anlamlı bir ses çıkarmayı başaramadıklarını görebiliriz.
Borderline Bireyler ve “Ya Hep Ya Hiç” Düşünce Tarzları
Borderline kişilik bozukluğuna sahip kişiler, “ya hep ya hiç” bakış açısına sahiptirler. Onların hayatlarında gri renk, orta karar veya denge sağlayan mekanizmalar yoktur. Bir hedef ya da amaca doğru giderken karşılarına çıkan en ufak pürüzü felaket belleyip çabucak yollarından vazgeçebilirler. Bu bakış açısı onların hayata, insanlara ve kendilerine karşı belirli sınırlar koymasına engel olur. Bu kişilerin ruh hâli ve ilişkileri istikrarsız, davranışları ise dürtüsel olabildiğinden çevresindekiler tarafından ipe sapa gelmez kişiler olarak nitelendirilebilirler. Ayrıca aşırı yeme, madde kullanma, kumar oynama, dikkatsiz ve hızlı araba kullanma, ihtiyaç dışında aşırı para harcama gibi uç noktalarda davranışlar sergileyebilirler.
Borderline Bireyler ve İlişkileri
Borderline bireylerin ilişkileri, karşılarındaki kişiyi aşırı idealleştirmek ile yerin dibine geçirmek arasında gelip gider. Bu ilişkinin son derece tutarsız ve gergin bir örüntüye sahip olduğu söylenebilir. Bir gün yakın arkadaş olarak gördükleri kişiyi ertesi gün düşman olarak görebilirler. Bu dengeli olmayan hâl, sosyal hayatlarını olumsuz etkileyerek onların bir çevre ya da gruba tutunmalarını zorlaştırır. Kendilerini bir yere ait değilmiş gibi hissetmeleri sonucunda yalnızlık ve terk edilme duyguları ile baş başa kalırlar. Bu, onlar için çok yıpratıcı bir süreçtir çünkü borderline kişiler yalnız kalmaya tahammül edemezler. Terk edilen, bırakılan ya da vazgeçilen olmak istemezler hatta bunun gerçekleşmesinden çok korkarlar. Terk edildiklerinde öfke nöbetleri geçirebilir veyahut depresyona girerek kendilerine veya başkalarına zarar verebilirler.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Görülme Sıklığı Nedir?
• Ergenlik ve genç yetişkinlik döneminde gelişmeye başlayan bu rahatsızlığın toplum içerisinde görülme oranının % 2-3 olduğu düşünülmektedir.
• Psikiyatri kliniklerine başvuran kişilik bozukluğu vakalarının yaklaşık % 30-60’ını borderline kişilik bozukluğu vakaları oluşturur.
• Kadınlarda erkeklere kıyasla 2-3 kat daha fazla görülür.
• Bu rahatsızlığa sahip kişilerin birinci derece yakınlarının aynı tanıyı alma ihtimalleri, genel toplumdaki kişilerin bu tanıyı almalarından çok daha fazladır.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Ortaya Çıkma Nedeni
Borderline kişilik bozukluğunun oluşum mekanizması hâlen tam olarak açıklanamamış olsa da çeşitli etkenler bundan sorumlu tutulmaktadır:
• Ebeveynlerden ayrılma, evlatlık olma, aile içi şiddete uğrama, aile üyelerinde suç öyküsünün olması gibi çevresel etkenler,
• Birinci dereceden akrabalarda kaygı bozuklukları, depresyon, intihar eğilimi gibi psikiyatrik bozuklukların bulunması gibi genetik etkenler,
• Çocukluk çağında meydana gelen duygusal, fiziksel ve cinsel travmatik olaylar,
borderline kişilik bozukluğunun gelişmesinde başta gelen risk faktörlerindendir.
Ancak tüm kişilik bozukluklarında olduğu gibi ilk çocukluk döneminde yetersiz destek ve ilgi görme, disiplinin olmayışına bağlı benlik sınırlarının yeterince belirlenememesi gibi durumlar da bu rahatsızlığın oluş nedenleri arasına dâhil edilebilir (Kutlu, M. A. (2018). “Borderline Kişilik Bozukluğu: Bir Gözden Geçirme”, Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(5), 11-20).
Borderline Kişilik Bozukluğunda Tedavi Süreci
Borderline kişilik bozukluğunda ilaçtan ziyade uygulanabilecek en etkili tedavi yöntemi psikoterapidir (konuşarak tedavi). Ancak gerekli durumlarda psikiyatrist tarafından ilaca başlanması uygun görülebilir.
• Bireysel psikoterapi, grup psikoterapisi, farmakoterapi, bilişsel davranışçı terapi, sanat terapisi ve hipnoterapi gibi tedaviler borderline kişilik bozukluğunun tedavi ve terapisinde yararlanılacak temel yaklaşımlardandır (Ançel, G., Durmuş, Ö., & Doğaner, G. (2010). “Borderline Kişilik Bozukluğu: Tedavi ve Hemşirelik Bakımı”, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 1(3), 133-138).
• Diyalektik Davranış Terapisi (DBT), Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) gibi psikoterapi yöntemlerinin ise borderline kişilik bozukluğunun tedavisinde etkili olabileceği farklı araştırmalar ile ortaya konulmaktadır (Kutlu, M. A. (2018).
“Borderline Kişilik Bozukluğu: Bir Gözden Geçirme”, Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(5), 11-20).
• Borderline kişilik bozukluğu; depresyon, kendine zarar verme davranışları, yeme bozuklukları, alkol/madde kullanımı, anksiyete bozuklukları gibi diğer psikiyatrik rahatsızlıklar ile beraber görüldüğünde buna uygun kapsamlı bir tedavi planı uygulanır.
• Kişinin tedavi sürecine uyum sağlayabilmesi, iyileşme konusunda yeterli motivasyon ve isteğe sahip olması da tedavinin etkisi açısından oldukça kıymetlidir.
Borderline Kişilik Bozukluğu ile Kendi Kendinize
Başa Çıkmanın Yolları
• Yargı veya eleştiri olmadan, duygularınızı deneyimlemeye çalışın. Geçmişi ve geleceği bırakıp sadece ana odaklanın.
• Duyularınızdan birini veya birkaçını uyarın. Bir mum yakın, çiçekleri koklayın, en sevdiğiniz parfümü sürün. Dikkatinizi çeken bir görüntüye odaklanın. Bu, yakın çevrenizdeki harika bir manzara, güzel bir çiçek, favori bir resim, fotoğraf veya hayal gücünüzde görselleştirdiğiniz bir şey olabilir. Rüzgâr, yağmur veya deniz sesi gibi yatıştırıcı sesleri dinleyin.
• Duygusal duyarlılığınızı azaltın. Ruh hâli değiştirici ilaçları kullanmaktan kaçının, faydalı ve dengeli beslenin, düzenli egzersiz yapın, stresi minimize edin.
• Zor duygularla karşılaştığınızda ve boğulacakmış gibi hissettiğinizde sessiz bir yer bulun ve rahat bir pozisyonda oturun. Vücudunuza odaklanın.
Nefesinize konsantre olun. Yavaş ve derin nefes alıp üçe kadar sayın. Sonra yavaşça nefesi verip bir kez daha üçe kadar sayıp bekleyin. Bunu nefes egzersizini, birkaç dakika devam ettirin.
• Sakinleşme denemeleriniz işe yaramazsa ve yıkıcı dürtüler tarafından boğulmuş hissetmeye başlarsanız, dikkatinizi dağıtmak yardımcı olabilir.
Üzgün hissediyorsanız komedi; kızgınsanız, rahatlatıcı bir program/film/dizi vb. izleyin. Resim yapmak, müzik aleti çalmak, örgü örmek gibi sizi meşgul eden sevdiğiniz bir şey yapın. Kendinizi işe verin. Ev işleri ile ilgilenin. Yürüyüşe çıkın ya da bir arkadaşınızı arayın.
• Stres altında, başkalarına asabi davranıp daha sonra pişman olacağınız bir şey(ler) söylemeniz olasıdır. Böyle anlarda, duraklayın. Birkaç yavaş ve derin nefes alın ve kendinize şu üç soruyu sorun:
“Kendime kızıyor muyum? Utanıyor veya korkuyor muyum? Terk edilmek konusunda mı endişeliyim?” Eğer cevabınız “evet” ise, konuşmaya bir mola verin. Diğer kişiye, duygusal olarak yoğun hissettiğinizi ve daha fazla konuşmadan önce düşünmek için biraz zaman istediğinizi söyleyin.
• İlişkilerinizdeki rolünüzün sorumluluğunu alın. Eylemlerinizin, sorunlarınızda katkı payı nedir? Sözleriniz ve davranışlarınız başkalarına nasıl hissettiriyor? Başkalarını saf iyi ya da saf kötü olarak görme tuzağına mı düşüyorsunuz? Kendinizi başkalarının yerine koymak için çaba sarf ettiğinizde ve daha olumlu düşünerek savunmacı davranışlarınızı azalttığınızda, ilişkilerinizin kalitesinde değişen farkı görmeye başlayacaksınız.
Beyza Atagün.
Psikolog.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
