Otizim
Otizm Nedir?
Otizm, birçok belirtinin bir arada gözlendiği, gelişimin farklı seyrettiği, erken dönemde müdahale edilmediğinde ilerleme gösteren, temelde sosyal gelişim ve dil gelişimi açısından zayıflıklar içeren bir durum gibi görünse de, tüm gelişim alanlarında etkili olan karmaşık bir nöro-gelişimsel farklılıktır.
Otizmi tanımlamanın en kolay yolu, otizme ait belirtileri doğru şekilde sıralamaktır. Ancak otizm belirtilerinden bahsedilirken dikkat edilmesi ve vurgulanması gereken çok önemli bir nokta vardır.
Bahsi geçen belirtilerden sadece bir tanesinin çocukta görülüyor olması, o çocuğa otizm tanısı konulması için yeterli değildir. Belirtilerden en az altı tanesinin varlığı ve bir süredir gözleniyor olması gerekmektedir.
Örneğin, ismi ile seslenildiğinde tepki vermeyen bir çocuğa sadece bu sebepten dolayı otizm tanısı koymak doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Ancak ismi ile seslenildiğinde dönüp bakmamanın yanı sıra otizme ait diğer belirtilerden 5-6 tanesinin daha bulunuyor olması o çocuğun, otizm açısından risk altında olduğu anlamına gelebilir.
Otizmin Nedenleri Nelerdir?
Çocuk gelişimine ait pek çok durumun nedenleri biliniyor olmasına rağmen otizmin nedenleri ile ilgili net bulgular henüz bulunamamıştır.
Örneğin; down sendromunun kromozomlarla ilgili; zihinsel yetersizliğin doğum öncesi, doğum sırası ya da doğum sonrasına bağlı nedenlere ait bir durum olduğunu biliyoruz. Ancak otizm için tek bir neden söyleyebilmek henüz mümkün değildir. Sadece kalıtsal bir durum olduğunu, görülme sıklığının her geçen yıl daha çok arttığını, erkek çocuklarda kız çocuklara oranla dört kat daha fazla olduğunu söyleyebiliriz.
Otizm Tanısı Nasıl Konur?
Otizm tanısı, çocuk psikiyatristleri tarafından konulmaktadır. Tanının konulabilmesi için çocukla detaylı bir gelişimsel değerlendirme yapılması, aileden çocuğun öyküsünün alınması gerekmektedir.
Otizm söz konusu olduğunda çocuk gelişimi uzmanları da gelişimsel tanı yapabilirler. Gelişimsel tanılama yapılırken aileden çocuğun detaylı öyküsü alınır, çocukla birebir değerlendirme yapılır. Çocukla yapılan değerlendirmede, bazı standart testler kullanılacağı gibi çocukla birebir vakit geçirme, oyun oynama ya da anne babanın çocukla oyun oynamasını gözlemleme de değerlendirme aracı olarak kullanılabilir.
Çocuk gelişim uzmanları tarafından yapılan gelişimsel tanılamada, çocuğun takvim yaşıyla gelişim yaşının ne kadar uyumlu olduğuna bakılır.
Gelişimsel tanılama sonrasında değerlendirdiği çocuğun otizm açısından risk altında olduğunu düşünen çocuk gelişim uzmanı, aileye süreçle ilgili detaylı bilgi vermelidir. Bu bilgilendirmenin ilk basamağı, aileyi çocuk psikiyatristine yönlendirmek ve tanılama sürecinin tamamlanmasını sağlamaktır. Ardından özel eğitim sürecinin başlatılması gerekir. Özel eğitim süreci ile ilgili aileye verilmesi gereken temel bilgi; ülkemizde özel eğitim hizmetlerinin devlet desteği ile ücretsiz veriliyor olması ve bundan yararlanabilmeleri için özel eğitim raporu almaları gerektiğidir. Eğer aile özel eğitim raporu almayı tercih ederse bu raporu nereden ve nasıl alacakları konusunda da çocuk gelişimi uzmanı aileyi bilgilendirmelidir.
Bazı aileler, çocuklarına özel eğitim raporu almayı tercih etmeyebilirler. Böyle durumlarda, özel eğitim desteğini kendileri karşılayacaklardır.
Çocuk gelişim uzmanı tarafından, çocuğun gelişimsel tanılaması yapılıp aileye eğitim süreci ile ilgili bilgiler verildikten sonra önemli aşamalardan bir tanesi de gelişim takibidir. İlk zamanlar gelişim takibinin, ayda bir yapılması daha sonrasında çocuğun performansına bağlı olarak gelişim takibi sürecinin, iki-üç ayda bire çıkarılması gerekmektedir. Otizmli çocuğun gelişim takibini yapan çocuk gelişimi uzmanı, her değerlendirme seansında bir önceki notlarına göz atmalı, çocuğun kazanmış olduğu gelişimsel becerilerin neler olduğunu not etmeli, almış olduğu özel eğitim sürecini aile ile birlikte değerlendirmelidir.
Eğer çocuk, eğitim süreci boyunca kendisinden beklenen düzeyde bir ilerleme elde etmediyse bunun sebepleri üzerine düşünülmelidir. Çocuğa ait sebepler, aileye ait sebepler, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine ait sebepler tek tek gözden geçirilmelidir.
Otizmli çocukların gelişim takibinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan bir tanesi, bu sürecin ailenin istekleri doğrultusunda değil çocuğun gelişimsel durumunun doğrultusunda planlanlamasıdır. Örneğin çocuğunun bir an önce konuşmasını isteyen aile, öncelikle konuşma terapisine başlamasını uygun görürken eğer çocuğun sosyal gelişimi, dikkat düzeyi, komut alma becerileri konuşma terapisi için yeterli değilse çocuk gelişimi uzmanı bu konuda aileyi doğru yönlendirip öncelikle zayıf olan bu becerilerin güçlendirilmesi, ardından konuşma terapisi sürecine başlanması konusunda aileye rehberlik etmelidir.
Çocuğunuzun Otizmli Olduğundan Şüpheleniyorsanız Ne Yapmalısınız?
Anne babalar özellikle bir yaşından sonra, çocuklarının gelişiminde birtakım farklılıkları olduğunu fark etmeye başlarlar. Özellikle çocukları kendi yaş grubundaki başka çocuklarla bir araya geldiğinde bu farklılıklar daha çok gözlemlenir.
Anne-babaların dikkatli olması gereken bazı gelişimsel dönemler vardır. Örneğin, çocuğunuz;
• 6 ayını geçmiş olmasına rağmen ismi ile seslendiğinizde dönüp bakmıyorsa,
• 9 ayını geçmiş olmasına rağmen herhangi bir nesne ya da oyuncakla ilgilendiğinizde size yaklaşmıyor, bunu elinizden almak istemiyorsa,
• Sizinle göz kontağı kurmuyorsa,
• Onu güldürmeye çalıştığınızda gülümseten hareketleri tekrarlamanız için el-kol hareketleri yapıp çırpınmıyorsa,
• 12 ayı geçmiş olmasına rağmen basit komutları yerine getirmiyorsa,
• 18 ayı geçmiş olmasına rağmen hiç kelimesi yoksa, otizm şüphesi açısından değerlendirilmesinde fayda olabilir.
Bu dönemler bizim için kritik dönemlerdir. Bu dönemlerde, anne-baba olarak şüphelendiğiniz herhangi bir durum varsa bunu daha fazla ertelemek doğru olmaz. "Biraz daha bekleyelim, 4 yaşına gelsin bakalım, o zaman ne olacak?" gibi ertelemeler sonucunda çocuğa yapılacak erken müdahale şansını kaybetmiş olabiliriz.
Eğer çocuğunuzun gelişiminde yaşıtlarına göre farklılık gözlemliyorsanız, yapmamız gereken ilk şey; gelişimsel değerlendirme yaptırmaktır. Değerlendirme sonucunda uzman çocuk gelişimci, anne-babalara erken müdahale programı kapsamında birtakım önerilerde bulunur.
Çocuğun gelişim düzeyine bağlı olarak bu öneriler farklılık gösterebilir. Örneğin, bazı çocuklarda sadece ev ortamını düzenlemek yeterli olabileceği gibi, bazı çocukların acil bir şekilde özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinden faydalanması gerekmektedir. Çocuğun gelişimsel durumuna göre haftalık alacağı ders sayısı da belirlenerek erken müdahale programı kapsamında özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinin yanı sıra, ek birtakım eğitimler, terapiler de kullanılabilir. Çocuğun hazır bulunuşluğuna bağlı olarak konuşma terapisi, duyu bütünleme terapisi gibi terapiler de erken müdahale programına eklenir.
Otizm ile İlgili Doğru Bildiğimiz Yanlışlar Nelerdir?
Otizm ile İlgili Doğru Bildiğimiz Yanlışlar Nelerdir?
• Otizme Aşılar Sebep Olur
Aşıların otizme neden olmadığı, yapılan araştırmalar ile kanıtlanmış durumdadır. Danimarka’da yapılan bir araştırmaya göre, 1999-2010 yılları arasında Danimarka’da doğmuş 657.461 çocuğun 2013 yılının ağustos ayına kadar sürdürülen gelişimsel taraması ve gelişim takibiyle KKK aşısının otizm riskini artırmadığını gösteren kanıtlar elde edilmiştir.
• Otizm Tanısı 3 Yaşından Sonra Konabilir
Otizm tanısı sanıldığı gibi 3 yaşından sonra değil, 3 yaşından önce de konabilir. Özellikle çocukların 6, 9, 12 aylıkken sahip oldukları gelişimsel özellikler doğru şekilde değerlendirilse otizm tanısı erken dönemde de konabilir.
• Tüm Otizmli Çocuklar Üstün Zekâlıdır
Tüm otizmli çocuklar üstün zekâlı değildir. Tam aksine otizmli çocukların bir kısmında zihinsel yetersizlik de görülmektedir.
• Otizmli Çocukların Fiziksel Görünüşleri Aynıdır
Otizmli çocukların fiziksel görünümleri aynı değildir. Çocukların fiziksel görünümlerinin aynı olduğu bazı gelişimsel durumlar vardır. Down sendromu bunlardan biridir. Down sendromlu çocukların hepsinin burnu basık, gözlerinin arası açık, dilleri büyüktür. Ancak otizmli çocuklarda böyle belirleyici fiziksel özellikler söz konusu değildir.
• Otizmli Çocuklar Konuşamazlar
Otizmli çocukların bir kısmında var olan tabloya gecikmiş konuşma da eşlik edebilir. Bu durumda çocuklar, takvim yaşlarına uygun gelişimsel dönemlerde dil ve konuşma becerisi kazanamayabilirler. Ancak özel eğitim ve konuşma terapisi ile dil ve konuşma gelişiminde ilerleme sağlanan çok fazla otizmli çocuk vardır. Burada önemli olan, erken tanı ve erken müdahaledir.
Dil ve konuşma gelişimi takvim yaşına göre oldukça zayıf kalan, sadece kelimeleri kullanarak konuşan, cümle kuramayan, iletişimi başlatamayan, başlatılan iletişimi devam ettiremeyen otizmli çocuklar da vardır. Bu çocuklarda otizme eşlik eden zihinsel yetersizlik bulunma olasılığı yüksektir.
• Bakıcı ile Büyüyen Çocuklar Otizmli Olur
Bakıcı ile büyüyen, televizyon, tablet ve telefon ile olması gerekenden daha çok zaman geçiren çocukların gelişimsel değerlendirmesi yapıldığında bu çocuklardan bazılarının otizme ait belirtilerden bir kısmına sahip oldukları gözlenebilmektedir.
Bu çocukların da kendi kendilerine kalmayı tercih ettiği, göz kontağı kurma ve ismine tepki verme konusunda tercihsel davrandıkları gözlense de bakıcı ile büyüyen çocuklar ve televizyon, tablet, telefona olması gerektiğinden daha fazla maruz kalan çocuklar otizmli olur diye bir bulgu yoktur.
Ancak çocukların izole yaşam sürdürmelerinin gelişimsel gecikmelere yol açtığı bilinmektedir.
Emine Ergün
Çocuk Gelişimi Uzmanı
FANİ DUNYA RADYO FORUM
