PARA VE BİLGİ İLİŞKİSİ
İnsanı halife yapan en önemli özellik “bilgi”dir. Zira insan, bilgi sayesinde kâinatı idare ve imar eder. Onu diğer varlıklardan üstün yapan şey de bilgidir.
İnsan, bilgi sayesinde üretir ve bir şeyler yapar. Bu yüzden Mevlâ, yaratılışından hemen sonra Hazreti Adem’e “esmâ”yı öğretmiş yani ilim vermiştir.
Daha sonra da yine Adem Aleyhisselam’a “suhuf” ihsan edilmiştir.
İnsanın bazı bilgileri vehbî ve ilâhidir. Bazı bilgileri ise araştırma ve öğrenme ile elde ederiz. Yani insanın hakikati elde etmesi mümkündür.
Hakikat deyince ilk olarak varlığın bilgisi akla gelir. Yani insanın esas bilgisi, kâinatı bilmesidir. Tabi ki kendini ve yaratıcı bilmesi de gerekir.
İnsan, bilgisini kayıt altına almak ve sonraki nesillere ulaştırmak için söz kadar yazıyı da kullanmıştır. Yazının tarihi, İslam geleneğine göre, neredeyse insan kadar eskidir. Zira Hazreti Adem Aleyhisselam’a “suhuf” yani yazılı vahiy verilmiştir. Yazıyı asıl kullanan ve geliştiren kişinin ise İdris Aleyhisselam olduğu kabul ediliyor.
Yani yazı, ilk olarak, insana lazım olan kuralları muhafaza ve yeni nesillere ulaştırmak için kullanılmıştır.
Şu halde yazı, insanın bilgi ve becerisi için önemlidir. Yazı sayesinde kanunlar yapılmış, kurumlar kurulmuş ve mevcut tecrübeler sonraki dönemlere aktarılmıştır.
Şu halde yazı, insanın tarihte başardığı birçok şey için en önemli araçtır.
İnsanlık tarihi için önemli olan ikinci araç ise “para”dır. Paranın ne kadar eski olduğunu bilmiyoruz ama para da hayatımızdaki en eski şeylerden birisidir.
Para, insanların hem asli ihtiyaçlarını karşılamaları için bir araç; hem de devlet kurup yönetmek için önemli bir vasıtadır. Zira devlet, kurumlar ile olur. Kurumlar ise memur ve askerlerle. Asker ve memur ise ancak para ve mal ile mümkündür.
Yani para olmadan asker ve bürokrasi olmaz. Asker olmadan da devlet muhafaza edilemez. İç düzen de olmaz. Memur olmadan da kurumlar olmaz yani devlet, temel görevlerini ifa edemez.
İslam dininin kritik emirleri arasında “mal ve para” ile ilgili olanların olduğunu da unutmamak gerekiyor. Mesela faiz, Allah’a savaş açmak olarak nitelendirilmiştir ve para ile alakalıdır. Hazreti Ebubekir, zekât vermeyenlere karşı savaş ilan etmiştir ki zekât da malla alakalıdır.
Geçmişteki birçok kavmin helak edilme sebebi; “alış verişte hile yapmak” ve “paranın değeriyle oynamak” olarak ifade edilmiştir
Burada para ile bilgi arasındaki ilişkiye değinmek istiyoruz. Para ile bilgi arasındaki ilk ilişki; ticaretteki bilgi ve becerilerdir. Ticaret, coğrafya ve kültür gibi birçok bilgileri; muhasebe gibi çeşitli beceri ve teknolojileri gerektirmektedir.
Mesela günümüz ekonomi sistemi olan “bankacılık” da bir bilgi ve beceri işidir.
Şu halde bilgi olmadan ticaret olmaz. Ticaret ise paranın en fazla kazanıldığı ve en aktif olduğu yerdir.
Bilgi ile para arasındaki bir başka ilişki ise kullanılan araçlardır.
Eskiden para, maden imiş. Yazı da maden benzeri şeylere yani taşa yazılıyor idi.
Sonra yazı için kâğıt kullanılmaya başlanmış. Aynı anda olmasa da daha sonraki zamanlarda para da kâğıt haline dönüşmüş.
Günümüzde ise bilgi, dijital hale gelmiş durumda. Kitaplar hala mevcut olsa da bir çok alanda bilgi, sanal alem üzerinden işliyor.
Son yıllarda elektronik para varken günümüzde para, dijital hale gelmiş durumda.
Para ile bilgi arasındaki bu ilişki, dikkat çekicidir.
Bilgiyi kontrol eden, parayı da kontrol ediyor gibi görünüyor.
Bu ikisini kontrol eden; ticareti, kültürü ve hatta siyaseti de elinde tutar diyebiliriz.
Maalesef Müslümanlar; para ve dijital bilgiyi, düşman ve hatta necis görmektedirler. Oysa biz bunlara düşman olsak da onlar bizim hayatımızdadır.
Unutmamak gerekiyor ki insanın hükmetmediği her şey, insana hükmeder.
Özetlemek gerekirse; bu dijital ve sanal alanla hesaplaşıp, bu alanlara bir değer belirlemek ve anlam vermek gerekiyor. Klasik dönemdeki cevher-araz ayrımı, Fıkıh dâhil birçok ilimde kullanılmaktaydı. Fakat temel olarak bu ayrım ile Kelam ilmi hesaplaşmıştır. Bugün de aynısını bu sanal ve dijital âlemde yapmak gerekiyor.
Yazımızı, her ümmetin bir fitnesi olduğu; ümmet-i Muhammed’in fitnesinin ise mal ve para olduğu hadis-i şerifini hatırlatarak bitirmek istiyoruz.
Burada ümmetten kasıt sadece Müslümanlar değil tüm insanlıktır. Yani başka bir ifade ile bizim yaşadığımız dönemde en kritik şey para ve maldır. İmtihanın kaybedildiği ve mücadelenin kazanılacağı yer de bu durumda para ve mal olmaktadır.
Turgut Akyüz.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
